Minister Ollongren van Binnenlandse Zaken voert een aantal wijzigingen door in het stemproces naar aanleiding van de evaluatie van de gemeenteraadsverkiezingen. Zo komen er experimenten met vervroegd stemmen en een nieuw stembiljet dat elektronisch tellen mogelijk maakt.
De evaluatie en wijzigingen staan in een brief die Ollongren naar de Tweede Kamer stuurde. Daarin noemt zij een aantal vernieuwingen om het stemproces ‘onder meer toegankelijker, transparanter en controleerbaarder te maken’. Volgens de VNG sluit de agenda nauw aan bij de punten uit de Verkiezingsagenda 2021 (pdf) die de koepelporganisatie en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB) opstelden.
Nieuw stembiljet testen
Een van de vernieuwingen is het experimenteren met een nieuw stembiljet dat elektronisch geteld kan worden. Dat biljet moet het ook mogelijk maken om handmatig makkelijker en sneller te tellen. Daarnaast moet het geschikt zijn voor gebruik van een mal waarmee kiezers met een visuele beperking zelfstandig kunnen stemmen. En als er op het stembiljet logo’s staan van de partijen kan het voor laaggeletterde kiezers makkelijker zijn om een stem uit te brengen. Begin 2019 zal de minister voorstellen doen voor een nieuw biljet dat bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2021 en de gemeenteraadsverkiezingen in 2022 kan worden getest.
Reactie VNG op elektronisch stembiljet
De VNG, net als de NVVB een van de gesprekspartners van het ministerie over dit onderwerp, is voorstander van een experiment met het elektronisch tellen van stembiljetten en pleit daar al langer voor. Volgens de koepelorganisatie verlicht het de werkzaamheden van stembureauleden en zou het fouten en hertellingen voorkomen.
De invoering van het elektronisch tellen van stemmen moet volgens het kabinet worden bekostigd uit het gemeentefonds. Daar is de VNG het niet mee eens: de organisatie vindt het een gedeelde verantwoordelijkheid waarvan de rekening niet alleen bij gemeenten zou moeten liggen. Ze gaat hierover in overleg met het ministerie.
Openbaar maken processen-verbaal
De minister dient na de zomer een wetsvoorstel in om de processen-verbaal van de stembureaus en de totalen op gemeentelijk niveau (de opgave van de burgemeester) volledig openbaar te kunnen maken en online te publiceren. Nu zijn deze een aantal dagen in te zien. ‘Algehele openbaarmaking van alle processen-verbaal is noodzakelijk zodat iedereen die dat wil kan controleren dat de uitslag correct is berekend. Als er fouten zijn gemaakt moeten die aan het licht komen,’ zo schrijft de minister in haar brief.
Ook met dit punt is de VNG het eens, maar de koepel plaatst wel een kanttekening: ‘We onderschrijven het belang van transparantie en controleerbaarheid van het vaststellen van de verkiezingsuitslag. Wel vragen we aandacht voor het waarborgen van de kwaliteit van de processen-verbaal, zodat fouten zoveel mogelijk worden voorkomen. En privacygevoelige informatie moet vertrouwelijk blijven.’
Vervroegd stemmen
De minister wil ook experimenten mogelijk maken om early voting, dus vervroegd stemmen, uit te proberen. Daarmee hoopt ze dat er minder volmachten worden gegeven en er meer mogelijkheid is om zelf te stemmen, zodat stemgeheim en -vrijheid minder in het gedrang komen.
Centraal tellen
De Kieswet wordt gewijzigd om de stemmen centraal in de gemeente te tellen en om fouten bij het tellen te kunnen corrigeren. In afwachting van deze wetswijziging worden bij de volgende verkiezingen de experimenten met centraal tellen voortgezet. De stembureaus tellen hierbij op de verkiezingsavond alleen hoeveel stemmen per lijst zijn uitgebracht. De dag erna worden per gemeente op een centrale locatie de stemmen per kandidaat geteld. Dat ontlast de stembureaus en zou het risico op tel- en overnamefouten als gevolg van vermoeide tellers verkleinen.
‘Bij de gemeenteraadsverkiezingen van afgelopen 21 maart hebben 223 gemeenten (waaronder drie zogenoemde 100.000+ gemeenten) geëxperimenteerd met het centraal tellen van de uitgebrachte stemmen,’ schrijft de minister. ‘De evaluatie van de experimenten wijst uit dat de ervaringen met centraal tellen positief zijn. Het kabinet wil daarom bij de komende verkiezingen (november 2018, maart 2019 en mei 2019) doorgaan met het houden van experimenten met centraal tellen.’
Deskundigheid stembureauleden
Verder schrijft Ollongren dat ze de mening van de VNG en NVVB deelt dat er verder onderzoek nodig is om na te gaan hoe de deskundigheid en vaardigheden van voorzitters en leden van stembureaus verbeterd kunnen worden, en of hier nieuwe regelgeving en meer landelijke uniformiteit voor nodig is. ‘De voorzitters en leden van de stembureaus spelen een cruciale rol in het verkiezingsproces. Het stembureau bepaalt of het stemmen en het tellen van de stemmen goed verloopt. Het is dus essentieel dat voorzitters en leden van de stembureaus goed voor deze taak zijn toegerust.’
