De manier waarop een burgemeester wordt gekozen is niet eens heel belangrijk, de vraag is wat voor type burgemeester wil je?
Op verzoek van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft de Raad voor het openbaar bestuur (Rob) over de rol, positie en aanstellingswijze van burgemeesters. Daarin stelt het de vraag ‘Wat is de beste aanstellingswijze; kiezen de inwoners zelf hun burgemeester, of kiest de gemeenteraad?’.
Het advies van de Raad bevat een aantal stappen om de discussie over de aanstellingswijze van de burgemeester te structureren en deze in samenhang te zien met diens rol en positie in elk model. Hoofdboodschap is: begin bij het begin.
Een andere aanstellingswijze van de burgemeester betekent een fundamentele wijziging van rol en positie van de burgemeester en daarmee van de lokale politieke verhoudingen. Met name bij een rechtstreekse verkiezing door de inwoners verandert hierin veel. Vanwege de fundamentele aspecten is het van doorslaggevend belang om de keuzen in goede volgorde te maken en stap voor stap af te wegen.
De Raad geeft drie opties:
-
Verkiezing door de gemeenteraad?
Als de wetgever de aanstellingswijze van de burgemeester wil beleggen op lokaal niveau, dan ligt verkiezing en benoeming door de gemeenteraad als eerste voor de hand. In feite is dit een bestendiging van de huidige situatie. De gemeenteraad kiest de burgemeester en kan deze ook benoemen, de commissaris van de Koning heeft in de fase van de kandidaatstelling een verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het verkiezingsproces en het toezicht op de integriteit (antecedenten) van de mogelijke kandidaten. -
Verkiezing door de inwoners?
Als de wens is een stap verder te gaan, komt de mogelijkheid in beeld om de inwoners van een gemeente de burgemeester rechtstreeks te laten kiezen. Bij een rechtstreekse verkiezing doen de kandidaten op basis van een eigen programma mee aan de verkiezingen en verwerft de gekozen burgemeester een eigen mandaat van de kiezers. Bij deze variant gaat het om meer dan de wijze van verkiezen alleen. Rechtstreekse verkiezing door de inwoners is zeer wel mogelijk, maar naar mening van de Raad voor het openbaar bestuur vereist dit model een fundamentele doordenking van het functioneren van de gehele lokale democratie. -
De keuze aan de lokale democratie laten?
Als de wetgever nóg een stap verder wil gaan, bijvoorbeeld omdat dit zou passen in het concept van consequente decentralisatie, kan hij ook de gemeenteraad de mogelijkheid bieden om óf zelf de burgemeester te kiezen, dan wel een verkiezing door de inwoners te organiseren. Bij het zetten van deze stap moet van beide modellen (verkiezing door de gemeenteraad en verkiezing door de inwoners) zeer duidelijk zijn welke consequenties er aan vast zitten voor de positie van de burgemeester en de gemeenteraad.
Bij elk model dat de wetgever kiest als de Grondwetswijziging is aanvaard, zal sprake zijn van democratische vernieuwing. De Raad voor het openbaar bestuur adviseert om door middel van een horizonbepaling in de wet, van bijvoorbeeld vijf jaar, ervaringen op te doen met de nieuwe vorm van aanstellen. En op grond van de evaluatie te bepalen of de wet aanpassing behoeft.
