Wat maakt burgerparticipatie geslaagd? In Breda hebben ze er een duidelijk beeld van. Via het programma ‘Opgeruimd Breda’ gaan inwoners zelf aan de slag met de openbare ruimte. En daar komt een hoop vrijheid en plezier bij kijken. “Er is hier een mevrouw die een brandnetelperkje onderhoudt. En dat vinden we prima.”
Opgeruimd Breda: een programma voor de aanpak van zwerfafval? De naam doet het vermoeden. Niets is minder waar. Veel meer dan de titel prijsgeeft, staat het programma voor zelfbeheer en participatie van inwoners. Inwoners kunnen hun wijk aantrekkelijker maken door de handen uit de mouwen te steken. En dat kan zo breed zijn als het onderhouden van een grasveld tot het opknappen van een speelplek.
Inwoners maken afspraken met de gemeente over het onderhoud en ondertekenen vervolgens een ‘wijkdeal’: een beknopt akkoord waarin de afspraken staan vermeld. De inwoner is vervolgens vrij om het stuk openbare ruimte naar wens te onderhouden. En ontvangt daarvoor van de gemeente een tegenprestatie. Zij het geld, zij het benodigde materialen zoals potgrond of een schoffel.
“Gemeenten in heel Nederland vinden het nogal eens lastig om de ruimte te geven aan initiatieven van inwoners,” vertelt Anne Jelle Lycklama à Nijeholt, de bedenker van Opgeruimd Breda. “Ook wij hebben daar in het begin mee geworsteld. Maar met Opgeruimd Breda lukte het om de verantwoordelijkheid bij de eindgebruiker neer te leggen. De manier waarop we het hebben aangepakt, bleek allesbepalend voor het uiteindelijke resultaat. De ruimte leidde tot opgeruimde perken en parken, maar ook tot gezonde mensen en buurten.”
Ontstaan
Opgeruimd Breda ontstond in 2010 vanuit de raadsopdracht om te bezuinigen. Zo’n 10% van het groenbudget. De gemeente koos ervoor minder zwerfvuil te ruimen en 450 perken te versoberen, tenzij een inwoner het op zich wilde nemen. “Het toenmalige college gebruikte de ladder van verantwoordelijkheid” vertelt directeur Bruun Scheltema. “Wat de gemeente beloofde, dat gebeurde. Het openbaar groen werd afgestoten. Maar als een inwoner het wilde onderhouden, dan was het ook echt van de inwoner.”
De bezuiniging ging in totaal over 1,5 miljoen. Een forse opgave, waarin men verrassend genoeg slaagde. Scheltema: “Opgeruimd Breda is nooit een belerend programma geweest. We hebben ons op een volwassen manier als overheid gepresenteerd. Niet als opdrachtgever richting inwoners, maar als gelijkwaardige partner. Ik denk dat dat heeft meegespeeld. Het zorgde voor een goede onderlinge verhouding.” In de samenwerking met inwoners bedacht de gemeente de ‘wijkdeal’: het contract waarin de onderlinge afspraken duidelijk vermeld staan.
Onder aanvoering van de destijds zittende wethouder werd actief doorgepakt. Het aantal aangemelde initiatieven groeide en daarmee veranderde de aard van het programma gaandeweg. “Nu is de insteek heel anders,” aldus Scheltema. “Opgeruimd Breda is gestart vanuit de opgave om te bezuinigen. Terwijl het nu juist een programma is waar de inwoner de ruimte krijgt om zelf initiatief te nemen. De eigen verantwoordelijkheid van de inwoner staat centraal.”
Creatieve aanpak
Terug naar de aanpak, die Lycklama aanhaalt als de ‘doorslaggevende factor’ uit het programma. Wat kenmerkt de aanpak? Lycklama: “De gemeente pakt zijn taken op, bewoners doen hun ding. Over het grijze gebied daartussen maak je afspraken in een wijkdeal. Zodoende ben je pleksgewijs steeds in gesprek over verantwoordelijkheden. De aanpak en vormgeving is daarnaast ook creativiteit. Dat maakt het leuk en herkenbaar.”
Anton Lips, elementmanager groen en één van de opdrachtgevers van het programma, vult hem aan: “Bij Opgeruimd Breda is er geen kwaliteitsvraag: inwoners zijn vrij in het onderhoud dat ze plegen. Er is bijvoorbeeld een mevrouw die een brandnetelperkje onderhoudt. En dat vinden we prima. Als gemeente hebben we er geen oordeel over.”
Mooie woorden, maar vanzelf ging het niet. De creatieve aanpak vroeg om een andere werkwijze van de gemeente. En dat was wennen voor sommige medewerkers. Medewerker bewonersinitiatieven Monique Verstraaten: “Bij Opgeruimd Breda werken we met één loket. Ik behandel de aanvragen, beoordeel ze en onderhoud het contact met aanvragers. Om dat goed te doen, benader ik de gemeentelijke afdelingen waarvan ik expertise nodig heb. En dat zijn er zeker niet teveel. Voor sommige collega’s was het een les in het loslaten van je eigen mening. Een moestuin tussen een bomenrij, dat kon niet.”
Inmiddels is het anders. De interne organisatie is erop gericht om initiatieven van inwoners zo snel en efficiënt mogelijk uit te kunnen voeren. “De groenploeg wordt actief bij de initiatieven betrokken. Ze geeft tips aan de inwoners hoe het groen beter onderhouden kan worden. Zo ontstaat een interactie tussen inwoner en ambtenaar, die tot een betere openbare ruimte leidt,” aldus Lips. Om vertraging te voorkomen, worden alleen de noodzakelijke personen benaderd. Externe initiatiefnemers worden niet onnodig vaak gepeild. Lips: “Als het loopt dan loopt het en is verdere bemoeienis van de gemeente niet nodig.”
Vergroten van de leefbaarheid
Momenteel zijn er in de gemeente Breda 235 ‘wijkdeals’: initiatieven van inwoners, scholen en maatschappelijke organisaties om de openbare ruimte te onderhouden. Meer dan 1% van de Bredanaars steekt de handen uit de mouwen. Wat daarbij opvalt is de grote onderlinge betrokkenheid. Het werken aan de openbare ruimte heeft een aanzienlijke invloed op de leefbaarheid. Lips: “Als een deelnemer de struiken aan het snoeien is, komt de buurman of buurvrouw langslopen. Een praatje is dan al snel gemaakt: ‘hé, waar ben je mee bezig?’ Het enthousiasme slaat over. Vaak staan meerdere mensen in een wijk samen te klussen.”
Verstraaten vult aan: “Dat bouwt zich uit. Het ene jaar is er een buurtfeest, het jaar erna is er hetzelfde feest met veel extra deelnemers.” Inwoners worden vanuit de gemeente ook gestimuleerd om elkaar op te zoeken: “Het is van het grootste belang dat de wijkbewoners het eens zijn met het initiatief van een inwoner. Wanneer het bijvoorbeeld gaat om een groenperkje voor huizen, wordt gevraagd om handtekeningen te verzamelen van de bewoners. Zo ben je verzekerd van draagvlak en kun je een vliegende start maken.”
De insteek lijkt effect te hebben. Uit een enquête die de gemeente onlangs uitzette onder deelnemers, gaf 39% aan dat er door Opgeruimd Breda meer contact is in de buurt. De toename van de onderlinge leefbaarheid is een aanzienlijk neveneffect, naast het gegeven dat de buurt er door het initiatief mooier en schoner uitziet (aldus 78% van de ondervraagden).
Toekomstperspectief
Maar hoe ziet een initiatief als Opgeruimd Breda er over een jaar of vijf uit? Volgens Lycklama bestaat het nog steeds. De rol van de inwoner kan wat hem betreft dan nog verder ontwikkeld worden. “De essentie die we nastreven is dat de openbare ruimte van de stad is. Het is dan ook niet meer dan logisch om de coördinatie van Opgeruimd Breda op den duur ook bij de stad te leggen.”
Diane Nijs, als professor Imagineering verbonden aan de Bredase hogeschool NHTV, trekt het nog verder en ziet een verbinding tussen creativiteit en technologie voor zich: “De creativiteit van Opgeruimd Breda kun je richting de toekomst nog verder versterken. Roep mensen bijvoorbeeld op om ontwerpen in het groen te maken en maak die via drones zichtbaar. Laat mensen stemmen wie er het meest creatief en sociaal bezig is geweest. Zo ontstaat er nog meer sociale samenhang.”
Hoe de toekomst eruit ziet, zal moeten blijken. Op dit moment laat Opgeruimd Breda echter al zien hoe je als gemeente met participatie om kunt gaan. Creativiteit en ruimte geven staat centraal. Het is aan de inwoner om er wat moois van te maken!
Over de auteur: Alwin Groen is Adviseur Sociale Economie bij BrabantAdvies
Geef een reactie