Hoor en wederhoor klinkt sympathiek maar voegt helemaal niks toe als het gaat om externe integriteitsonderzoeken.
– COLUMN – Peter Castenmiller
Onlangs meldde Gemeente.nu een nieuwe poll op de website, met als stelling ‘Bing moet hoor en wederhoor toepassen bij integriteitsonderzoeken’. Nu verkeer ik in de omstandigheid dat ik in de afgelopen jaren eveneens verschillende onderzoeken heb kunnen uitvoeren naar lastige, gecompliceerde en vastgelopen situaties in het openbaar bestuur.
Een zuiver en consequent toegepast proces is daarbij van groot belang. In dat licht klinkt ‘hoor en wederhoor’ heel sympat
De oorzaak van de problemen liggen in gebeurtenissen van weken, maanden, zo niet jaren her. Daarna is het alleen maar van kwaad tot erger gegaan. De direct-betrokkenen bij deze problemen hebben het natuurlijk wel zien gebeuren, maar konden zich er niet aan onttrekken en zijn er in meegegaan, geleid door ofwel persoonlijke ambities, onwetendheid, naïviteit of gebrek aan karakter. Maar in hun hoofd hebben ze hun eigen gedrag al tientallen, honderden keren weten te rechtvaardigen. Als je dan als onderzoeker met hun spreekt, is hun verhaal af, al vele malen geoefend en niet te weerleggen.
Toch voel je wel waar het wringt, waar het schuurt, wat eigenlijk over de rand was. Alleen, je kan het nauwelijks hard maken. Uiteindelijk rest je als extern adviseur weinig meer dan om je gevoel te volgen en dat zo aannemelijk mogelijk te maken, in de hoop dat de betrokkenen het zullen aandurven, al is het maar voor even, om hun eigen gelijk los te laten en het toch ook eens van een andere kant te bekijken.
Hoor en wederhoor zal daarbij niet helpen. Ik zie al helemaal voor me hoe de betrokkenen weer met hun big shoppers naar de afspraak zullen komen, hun vuistdikke ordners op tafel zullen leggen waarin ze al met post-it papiertjes de pagina’s hebben gemarkeerd waar toch echt staat dat ze een half jaar terug het signaal dat er iets fout ging, hebben afgegeven. Maar ja, als betrokken onderzoeker weet je al lang dat degene voor wie het signaal was bedoeld, daar helemaal niets van heeft opgepikt.
Hoor en wederhoor zal louter leiden tot herhaling van zetten en verharding van de standpunten. Uiteindelijk is een zuivere procedure geen doel op zich, maar slechts een bijdrage aan het streven om mensen weer in beweging te krijgen. Eigenlijk is dat het lastigste dat er is.
Download:
Kennisdocument: “Hoe bevorder ik de integriteit van mijn gemeente?”
Peter, eens met je dat het heel lastig is om hard te maken wat in feite gevoelens zijn bij mensen. Integriteit is heel lastig en menig een stelt voor zichzelf andere normen dan voor anderen, want zelf weet je wel of iets met goede bedoelingen is; denkt een ieder dan. Heb het rapport BING gelezen en zie dan lappen tekst uit interviews, die mij niets zeggen. Men spreekt elkaar tegen. Het gevoel wordt vervolgens op onderdelen als feit gepresenteerd. Tja, wat moet je daar mee? Dat het niet lekker loopt/liep in Schiedam, dat is wel duidelijk. Maar elke gemeente zal wel een onderdeel herkennen als dat dit ook bij hen gebeurd. Het is te hopen dat een ieder zijn of haar voordeel hiermee doet en eens naar zichzelf kijkt. Zelf geef ik altijd het advies bij integriteitskwesties om het onderwerp breed te bespreken, zodat je van anderen hebt gehoord hoe zij ertegen aan kijken en dan is het aan jezelf wat je doet. En probeer net zo kritisch naar jezelf te zijn als dat je dat naar anderen toe doet. Oneens over het wederhoor: ook al is het slechts procedureel, ook als onderzoeker toch ‘netjes’ de procedure volgen, dat is wel zo integer toch!?
Bij hoor en wederhoor gaat het niet zo zeer dat ordners opnieuw op tafel komen en standpunten opnieuw naar voren worden gebracht. De hoor en wederhoor wordt in de praktijk gebruikt om de voorlopige onderzoeksbevindingen (zonder conclusies), die op een bepaalde persoon betrekking hebben, aan hem of haar voor te leggen met als doel deze te laten toetsen op feitelijke onjuistheden.
Peter Castenmiller heeft volstrekt gelijk. Ik heb zelf ook wat ervaring met het bespreken van integriteitkwesties en wil nog verder gaan dan wat Castemiller al zegt: een onderzoek zwart op wit (waar iedereen telkens weer aan kan refereren en uit kan citeren) helpt weinig om mensen weer in beweging te krijgen (en dat is inderdaad waar het om gaat, zij de goede kant op). Gemeenten die een Bing onderzoek hebben gehad zijn voor lange tijd uit het lood geslagen. Of OM of een dialoog, maar geen ‘integriteitonderzoek’.