Lokale overheden bundelen de krachten vaak in vennootschappen. Hoe houdt de raad daar democratisch grip op? Het klopt dat private samenwerking niet de traditionele waarborgen biedt voor democratische verantwoording, al kan er het een en ander worden geregeld, statutair bijvoorbeeld.
De Gemeentewet kent nog altijd een voorkeur voor publiekrechtelijke samenwerking. En vanzelfsprekend kan ieder raadslid inlichtingen vragen aan de burgemeester over diens handelen, ook het handelen van een door hem gemachtigde, binnen de algemene vergadering van een overheidsvennootschap. De burgemeester vertegenwoordigt daar immers de gemeente als rechtspersoon en die vertegenwoordigingsbevoegdheid valt binnen het door de burgemeester gevoerd bestuur.
Inlichtingen burgemeester
De burgemeester moet de inlichtingen in beginsel dus verschaffen. Dat geldt strikt genomen ook wanneer de burgemeester of de gemachtigde de gemeente vertegenwoordigt binnen het bestuur van een vennootschap. Het geldt niet wanneer de burgemeester zitting neemt in een raad van commissarissen, omdat hij daar altijd op persoonlijke titel zit.
Tot zover wijkt het inlichtingenrecht bij privaatrechtelijke samenwerking niet wezenlijk af van het inlichtingenrecht dat een raadslid heeft ten aanzien van de eigen wethouder of burgemeester binnen het algemeen bestuur van een gemeenschappelijk openbaar lichaam, in de zin van de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr).
Wgr-samenwerking
Dat wordt anders als het gaat om inlichtingen van de algemene vergadering als orgaan, of van het bestuur of de raad van commissarissen van het overheidsbedrijf. Bij Wgr-samenwerking kan een individueel raadslid ook inlichtingen vragen aan het algemeen bestuur, het dagelijks bestuur en de voorzitter en eventueel de commissies van het openbaar lichaam. Dat geldt ook voor het bestuur van de bedrijfsvoeringsorganisatie of het gemeenschappelijk orgaan.
Sterker nog: deze bestuursorganen moeten de raden sinds 1 juli 2022 ook actief informeren. Bij een overheidsvennootschap ligt dat in beginsel écht anders.
Inlichtingen vennootschap
Het inlichtingenrecht komt bij een naamloze vennootschap en besloten vennootschap toe aan de algemene vergadering (als geheel). Binnen de algemene vergadering kan iedere aandeelhouder vragen stellen aan het bestuur of aan de raad van commissarissen (al is daar formeel een meerderheid voor nodig). De aandeelhouder is in dit geval de gemeente, vertegenwoordigd door de burgemeester of zijn gemachtigde.
Raadsleden noch de gemeenteraad als orgaan komen daar aan te pas. Verder heeft een aandeelhouder dat inlichtingenrecht volgens de Hoge Raad niet buiten de vergadering om, tenzij dit expliciet in de statuten is geregeld. Helaas is daarover meestal niets vastgelegd, al is het maar omdat er vaak onwetendheid heerst over deze mogelijkheden.
Informeren en geheimhouding
Daarnaast moet ook goed gekeken worden hoe om te gaan met bijvoorbeeld bedrijfsgevoelige informatie. De overheidsvennootschap is namelijk niet alleen deels overheid, maar eerst en vooral een onderneming. De burgemeester kan wel inlichtingen aan de raad verstrekken onder geheimhouding, maar het bestuur of de raad van commissarissen van de vennootschap kan dat niet.
En de raad zou de geheimhouding kunnen opheffen, net als de bestuursrechter op grond van de Wet open overheid. Dit terwijl de Woo normaliter niet van toepassing is op dit soort documenten bij vennootschappen. Dat kan tot ongewenste effecten leiden voor de onderneming. Zeker bij een publiek-private samenwerking zal dat extra gevoelig liggen.
De onderneming kan de inlichtingen in dat geval zelfs onthouden aan de aandeelhouder. Daarvoor moet sprake zijn van een zwaarwichtig belang. Een eventuele statutaire regeling van geheimhouding heeft dan weer géén voorrang op de Woo, en haalt daarom weinig uit voor de toepassing van die wet wanneer openbaarmaking wordt gevraagd.
Rob de Greef is senior adviseur en directeur bij Cooperación, docent/onderzoeker staats- en bestuursrecht aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, en gemeenteraadslid voor de VVD in Helmond. Hij is gespecialiseerd in gemeenterecht, bestuurlijk organisatierecht en governance-vraagstukken en publiceert hier veelvuldig over.
Dhr de Greef, graag kom ik met u in contact over een kwestie. Met vriendelijke groet, Rob ten Dam