Opinie Laat demonstraties niet gijzelen door coronadebat

Burgemeester Femke Halsema van Amsterdam kreeg deze week harde kritiek te verduren wegens de demonstratie op de Dam, die ze liet begaan ondanks de coronamaatregelen. Laat toekomstige demonstraties niet gijzelen door dit debat, en kies voor efficiënte én menselijke handhaving.

‘Een duivels dilemma’ noemde Halsema het: ófwel de duizenden Black Lives Matter-demonstranten op de Dam toelaten en hun protest tegen racistisch politiegeweld tolereren, of die demonstratie de kop indrukken. Haar collega-burgemeesters in het Veiligheidsberaad hebben vooral begrip voor Halsema, zo werd gezegd. Of ze haar lijn daarmee ook steunen, lijkt een tweede.

Niet verdrinken

Maar het is aan diezelfde burgemeesters om niet te verdrinken in de discussie die nu alles overschaduwt. Halsema verklaarde dat voor haar het demonstratierecht een zodanig hoog goed is dat het niet zomaar opzij geschoven kon worden. Ze staat hierin tegenover minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid.

Er volgden wat gefrustreerde politieke en publieke reacties. Het toestaan van de demonstratie zou afbreuk doen aan het alom bejubelde motto ‘Alleen samen krijgen we corona onder controle’. Het virus had zich bovendien weer flink kunnen verspreiden, de gevreesde tweede golf zou er nu wel aankomen. Iedereen die was gaan protesteren, moest maar thuis in quarantaine. En, hoe onbeschoft was dit wel niet richting het zorgpersoneel.

Onderschatting

Er werd al vrij snel gesproken over onderschatting van de ernst van de publieke woede om de dood van George Floyd, evenals over de onderschatting van de aantallen. Er werd gerekend op enkele honderden demonstranten, maar dat nam snel de vorm van een massale Black Lives Matter (BLM)-demonstratie aan, waarbij enkele duizenden op de voet waren.

Er is dus verkeerd geanticipeerd en daarom zijn er geen strengere maatregelen getroffen, was de officiële uitleg. Met de kennis van nu, zou de demonstratie zijn verplaatst.

Maar er waren ook berichten dat de demonstranten mondkapjes droegen, handschoenen aan hadden en zich zo goed als het kon aan de anderhalve meter afstand probeerden te houden. Burgemeester Aboutaleb van Rotterdam brak een demonstratie van dezelfde beweging af en had eerder het advies om maar vanaf het balkon te protesteren, zoals in Italië onlangs nog is gedaan.

De driehoek heeft besloten de #demonstratie bij de #Erasmusbrug te beëindigen omdat het te druk is. De driehoek doet een beroep op iedereen om naar huis te gaan en bedankt iedereen voor hun komst. #coronavirus #samentegencorona

— Rotterdam (@rotterdam) June 3, 2020

Debatten zijn verhitter

Kortom, een kakofonie aan geluiden, zoals wel vaker te horen is na grootschalige gebeurtenissen met politieke en maatschappelijke ontgoocheling tot gevolg. Maar in coronatijden lijken discussies intenser en verhitter. We zagen al iets soortgelijks gebeuren met de voorgestelde corona-app, waarbij de privacy in het geding zou komen en de COVID-19 versie van Big Brother z’n intrede zou doen (‘Ja, maar we zijn geen China!’). Ook het debat over volksgezondheid versus economische gezondheid werd fel gevoerd.

De tegenstellingen zijn het scherpst op landelijk politiek niveau, maar de alledaagse uitwerking zet gemeenten voor bijna onmogelijke uitdagingen. Ten aanzien van de demonstratie op de Dam wringt de schoen tussen de volksgezondheid en de democratische gezondheid (‘Ja, maar we mogen demonstreren!’).

Boodschap mag niet verloren

Het gaat al helemaal niet meer over solidariteit met de BLM-beweging tegen het racistische en dodelijke politiegeweld in Amerika en eigenlijk overal ter wereld. Dat valt te betreuren en is pas écht schadelijk voor het demonstratierecht. Het is dus zaak dat de nationale en lokale overheid ervoor zorgen dat de oorspronkelijke boodschap van demonstraties niet verloren gaat door het gedoe over de handhaving van coronamaatregelen.

Wat hier ook meespeelt: we zijn het beu, het krampachtig binnen moeten blijven, het paranoïde boodschappen doen, en elkaar zo min mogelijk zien. Dat leidt allemaal tot etterende frustratie. Hoe graag we ook onze ouderen en zwakkeren beschermen tegen het virus, hoe graag we ook de zorg willen ontlasten. We willen weer zitten in de parken, de terrassen op, de kroeg in, en kunnen zelfs niet wachten tot we weer op de werkvloer een bakkie slechte koffie kunnen pakken.

Terug naar oude normaal

Het is ergens dan ook goed te begrijpen dat er geen coronaboetes zijn uitgedeeld tijdens de BLM-protesten. Want men beseft in de gemeenten dat iedereen – ook de ambtenaren zelf! – verlangen naar de ultieme coronaontsnapping: een terugkeer het oude normaal, naar de dagelijkse routine die sociale binding én mentale ontlading voor ons inhoudt.

Dat betekent dat burgemeesters niet alleen als efficiënte crisismanagers moeten optreden en demonstraties zo ‘corona-proof’ mogelijk moeten maken, maar óók dat zij achter de boodschap kunnen gaan staan, als ze dat willen. Ook burgemeesters hebben namelijk een recht op demonstratie. Het meelopen tijdens het BLM-protest en opspelden van een button met daarop 1873, het jaar dat de slavernij beëindigd werd in Suriname, is niet meer dan normaal.

Sta voor demonstratierecht

Als we dit soort pandemische protesten en demonstraties blijvend laten gijzelen door dit debat, dan zullen de coronamaatregelen ertoe leiden dat slechts een uitgeholde versie van het demonstratierecht overblijft. En dan, is de voorzichtige waarschuwing hier, staan we straks nooit meer echt ergens vóór. We zullen dan slechts ergens staan. Op anderhalve meter van elkaar, natuurlijk.

Dr. Yarin Eski is als onderzoeker verbonden aan de Kenniswerkplaats Veiligheid & Veerkracht binnen de afdeling bestuurswetenschap & politicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij doet onder meer onderzoek naar ondermijning van de lokale rechtsorde, kwetsbare jongeren, de wapenhandel en genocide.