Halsema verweert zich: ‘informatiepositie was niet goed’

Burgemeester Femke Halsema van Amsterdam stelt dat het haar ontbrak aan goede informatie over de toestroom van bezoekers richting de demonstratie maandag op de Dam. Halsema kreeg een golf van kritiek over zich heen, maar de burgemeesters van de 25 veiligheidsregio’s toonden gisteren ‘begrip’ voor hun ambtsgenoot.

Bij de demonstratie verzamelden zich ruim 5000 mensen in plaats van enkele honderden. ‘Achteraf constateren wij dat onze informatiepositie niet goed was; de driehoek beschikte niet over realistische aantallen. Dat moet in de toekomst beter,’ schrijft Halsema in een brief aan de raad. Hierdoor was ze niet in staat noodzakelijke maatregelen te treffen, daar komt haar verweer op neer.

De lezing van de burgemeester zou volgens de politie niet juist zijn.

NOS: Politie wist van verwachte drukte tijdens Damdemonstratie

Geen beperking, wel extra ruimte

De burgemeester werd rond 17.00 uur geïnformeerd dat er 1000 mensen waren op de Dam. Dat waren er al meer dan verwacht. Binnen een uur zou dit zijn opgelopen naar 5000. De lokale autoriteiten hebben geen beperking aan de toestroom ingesteld, ook niet na de alarmering aan het einde van de middag. Daarover vermeldt de brief althans niets. Wel werd bijvoorbeeld het verkeer geregeld ‘om demonstranten meer ruimte op de Dam te geven’.

Halsema had eerder al betere informatie willen hebben, zo valt op te maken: ‘Als de driehoek informatie had gehad waaruit zou blijken dat er meer mensen naar de demonstratie op de Dam zouden komen, had de driehoek vanzelfsprekend en zoals gebruikelijk maatregelen getroffen. Denk aan het verplaatsen van de demonstratie naar een andere locatie, of spreiding van de demonstratie over meerdere plekken in de stad.’

De burgemeester kreeg een golf van kritiek over zich heen vanwege de massale toeloop op de Dam, waar bezoekers onmogelijk anderhalve meter afstand tot elkaar konden bewaren, zoals voorgeschreven in de strijd tegen het coronavirus. ‘Het plein liep onverwacht en snel vol met demonstranten, die daarmee bewust een gezondheidsrisico namen. Voor zichzelf en voor anderen. Wij betreuren dit ten zeerste.’

‘Begrip is heel groot’

De burgemeesters van de 25 veiligheidsregio’s toonden dinsdag ‘begrip’ voor hun ambtsgenoot. Na afloop van het beraad zei Halsema dat ze zich gesteund voelde door haar collega’s. ‘Iedereen had er zijn eigen smaak bij, maar het begrip is heel groot,’ zei ook voorzitter Hubert Bruls van het Veiligheidsberaad. ‘Demonstreren met de anderhalvemeterafspraak moet ook in coronatijd mogelijk zijn.’

Verder klinkt echter vooral kritiek op Halsema’s optreden. In de Amsterdamse raad, maar ook in politiek Den Haag zegt bijna iedereen ongeacht politieke kleur dat de demonstratie niet zo uit de hand had mogen lopen. Minister Grapperhaus van Justitie, die maandag nog persoonlijk in contact stond met Halsema, beet haar als een van de eersten keiharde kritiek toe: de toeloop ging ‘alle perken te buiten’ in zijn ogen.

Rol kabinet

Waarom liet hij het dan gebeuren? Volgens de minister is het niet zijn rol om in te grijpen – niet op het moment zelf, noch achteraf. Ook premier Rutte legde de bal woensdagavond nadrukkelijk bij de gemeenteraad van Amsterdam. Hoogleraar staatsrecht Wim Voermans van de Universiteit Leiden ziet die relatie een slag anders.

Grapperhaus zegt dat gemeenteraad Amsterdam moet oordelen over optreden Halsema 2 juni. Dat klopt niet. Kabinet en voorzitter Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland stelden de noodverordening op. Kabinet moet haar aanspreken (art. 11 Wet veiligheidsregio's)

— Wim Voermans (@wimjmvoermans) June 2, 2020

Voermans bekritiseert ook de steun van de collega-burgemeesters. Het grondrecht om te demonstreren zou geen reden zijn om slechts toe te kijken. ‘Ze had moeten optreden op grond van de noodverordening,’ tweet de deskundige daarover. Halsema ‘ondermijnt’ de coronamaatregelen die ze zelf afkondigde, meent hij.

Spanning grondrechten

Tegelijk is de spanning van de noodverordeningen met grondwettelijke rechten, waaronder het demonstratierecht, onmiskenbaar. Dit is zelfs de reden waarom het kabinet de regels wil vervangen door een spoedwet. ‘Een demonstratie verbieden op grond van een noodverordening, kan dan ook niet,’ onderschrijft noodrechtspecialist Adriaan Wierenga van de Rijksuniversiteit Groningen.

Toch bood de ‘bescherming van de gezondheid’, expliciet genoemd in het grondwetsartikel, in dit geval een ‘legitieme reden’ om in te grijpen, meent ook hij. Halsema had beperkingen kunnen opleggen, ‘simpelweg via een schriftelijke of mondelinge aanwijzing op grond van de Wet openbare manifestaties’. Deze wet is speciaal bedoeld om betogingen in goede banen te leiden. ‘Met de toepassing daarvan rechtvaardig je een inbreuk op het grondrecht.’

Informatie dronebeelden

Zo stelt de gemeente Den Haag in de praktijk paal en perk aan demonstraties in verband met de coronamaatregelen. Black Lives Matter, de beweging die in Amsterdam zoveel mensen op de been bracht, toog gisteren naar Den Haag. Dat verliep gecontroleerd, aldus het stadsbestuur. Aan de ‘informatiepositie’ over de drukte, wordt bijgedragen door een drone.

De politie zet, na overleg met gemeente en #blacklivesmatternl tijdens de demonstratie #Malieveld een drône in om overzichtsbeelden te maken. Zo helpen we indien nodig om mensen beter te verspreiden en de juiste afstand van 1,5 meter te bewaren #denhaag #samenkunnenweditaan

— Newsroom Den Haag (@Newsroom070) June 2, 2020

Handhavingsverlegenheid

De mensenmassa op de Dam is niet de eerste smet op de handhaving van het coronabeleid van het kabinet. Bestuurders worstelen met een groeiende ‘handhavingsverlegenheid’ vanwege onder meer de problemen met de wettelijke basis, ziet Wierenga. Ook stuurde het Openbaar Ministerie al veel boetes terug omdat die niet aan de vereisten voldeden. De handhaving ging ferm van start maar lijkt inmiddels als een kaartenhuis in elkaar gestort.