Veel gemeentebesturen worstelen op dit moment met de asielopvang. Het kabinet wil desnoods opvangplekken afdwingen, maar de omstreden Spreidingswet om dit te regelen, is net pas ingediend bij de Tweede Kamer. In de tussentijd moeten gemeenten verder met de opvang op vrijwillige basis. Maar, wie beslist er dan: de raad of het college?
Wanneer het gaat om statushouders (asielzoekers die reeds een verblijfsvergunning hebben) is de Huisvestingswet duidelijk: het college is verantwoordelijk voor hen, waarbij een wettelijk vastgelegde formule in acht moet worden genomen. Werkt het college niet mee, dan kunnen gedeputeerde staten via de taakverwaarlozingsregeling van de Gemeentewet ingrijpen, zoals bijvoorbeeld Delfzijl gebeurde. Maar de Huisvestingswet kent geen regeling voor asielzoekers die nog geen vergunning hebben.
Discussie wie erover gaat
In veel gemeenten is nu discussie gaande over wie hier beslissingsbevoegd is. Is dat het college, zoals vaak wordt geredeneerd, omdat dit onder het ‘dagelijks bestuur’ zou vallen? En moet de raad dan om wensen en bedenkingen worden gevraagd? Of beslist de gemeenteraad zelf? Gemeenten lijken er verschillend mee om te gaan.
Wie de systematiek van de Gemeentewet volgt kan maar op één antwoord uitkomen naar mijn oordeel. Duidelijk moge zijn dat er geen bijzondere wet is (totdat de Spreidingswet er is) die gemeenten juridisch verplicht medewerking te verlenen bij de opvang van asielzoekers. Oud-staatssecretaris Broekers-Knol moest eerder al toegeven dat afdwingen van noodopvang niet kon, na kritiek van staatsrechtgeleerden.
Het ontbreken van een bijzondere wet betekent automatisch dat er géén sprake is van medebewind, nu medebewind bij of krachtens wet gevorderd moet worden. Dat betekent automatisch dat er op dit moment sprake is van een autonome bevoegdheid. De regeling daarvan wordt overgelaten aan het gemeentebestuur. De autonome bevoegdheden, zowel tot regelgeving als tot bestuur, liggen op basis van de Gemeentewet bij de gemeenteraad. Oók de uitvoerende bevoegdheden dus.
Autonome bestuursbevoegdheid
De zogenoemde autonome bestuursbevoegdheid is bij de dualisering van het lokale bestuur onderwerp van discussie geweest, maar de conclusie leidde dat deze niet zonder grondwetswijziging bij het college kon worden belegd. Nu de Grondwet op dit punt nimmer gewijzigd is, is de Gemeentewet sinds de dualisering evenmin aangepast op dit punt en dús is de raad bevoegd.
Dat is alleen anders wanneer het om dagelijkse behartiging van autonome taken gaat, dan is het college aan zet omdat het college over het ‘dagelijks bestuur van de gemeente’ gaat. Deze bevoegdheid van het college reikt naar mijn mening niet zover dat daaronder autonome bevoegdheden van de raad kunnen worden gebracht, althans niet zonder handeling van de raad zelf. Daarmee zou de systematiek van de Gemeentewet worden uitgehold.
In de memorie van antwoord bij de Gemeentewet werd al opgemerkt dat het primaat bij de raad ligt in deze en dat die raad de bevoegdheid van het college afbakent. Het college moet wanneer het toch iets nieuws wil oppakken onder het dagelijks bestuur de raad vroegtijdig betrekken, zodat de raad kaders kan meegeven, maar de raad kan ook beslissen een bevoegdheid aan zich te houden.
Daarnaast geeft het ‘dagelijks bestuur’ het college geen publiekrechtelijke bevoegdheden. De Afdeling bestuursrechtspraak oordeelde eerder rond artikel 160 Gemeentewet dat deze bepaling vooral een interne bevoegdheidsverdeling inhoudt en géén grondslag kan bieden voor een publiekrechtelijke bevoegdheid van het college. Wel kan de raad er zelf voor kiezen de keuze aan het college over te dragen. Vanzelfsprekend is het college vanaf dan bevoegd.
Maar de raad kan op basis van een oud arrest van de Hoge Raad over de Staphorster kippen ook de concrete aanwijzing van locaties aan zichzelf houden. Het college kan dan niet meer dan een voorstel inbrengen en zich mengen in de beraadslagingen.
Gemeenteraad: pak je rol!
Raden moeten dus nadrukkelijk hun rol pakken, zeker bij een onderwerp dat helaas vaak tot veel maatschappelijke onrust leidt. Gelet op die maatschappelijke onrust past het dan ook niet helemaal dat de Spreidingswet de bevoegdheid straks bij het college legt. Het ‘dualiseringskader’ schrijft voor dat bestuursbevoegdheden waarbij het belang van een sterke democratische legitimatie groot is, bij de raad moeten liggen.
Maar zo systematisch zullen onze landelijke politici wel niet willen denken, want dan komt van gedwongen spreiding natuurlijk weinig terecht.
Staatssecretaris Van der Burg en minister De Jonge schreven al eerder dat doorgepakt moet worden, ook wanneer lokaal bestuurlijk draagvlak ontbreekt. Zoals wel vaker houdt de wetgever zich niet aan de eigen gestelde kaders en heeft men weinig respect voor lokale democratie. De gemeenten lijken in de ogen van het kabinet toch vooral lokale uitvoeringskantoren van de rijksoverheid.
Zeer heldere publicatie waarvan de inhoud duidelijk nog niet doorgedrongen is tot de lokale bestuurders.
In Sittard-Geleen heeft de Burgemeester besloten om 300 plekken voor CRISISOPVANG te realiseren op een centrale locatie in de Gemeente. De Gemeenteraad is hier niet in gekend en/of betrokken; ook omwonenden niet. Raadsfracties hebben dit nieuws uit de media en via een persbericht moeten vernemen.
Burgemeester, informeel gesteund door College, is van mening dat niet de Gemeenteraad doch hij als Burgemeester de bevoegdheid heeft om deze beslissing te nemen. Het betreft “immers” een crisisnoodopvang:
”
Een crisisnoodopvang (CNO) is een tijdelijke opvanglocatie. Het is een soort ‘wachtkamer’ van een asielzoekerscentrum. In een CNO worden mensen voor korte tijd opgevangen. Het gaat dan om asielzoekers die wachten op de asielprocedure. Een crisisnoodopvang is iets anders dan een noodopvang. Daar worden asielzoekers voor een half jaar tot drie jaar opgevangen. Dat is in Sittard niet aan de orde.
De CNO aan de Zürichstraat in Sittard is tijdelijk, voor maximaal één jaar. De opvang biedt plek aan maximaal 300 asielzoekers. Deze komen uit het aanmeldcentrum van het COA in Ter Apel. Dit kunnen alleenreizenden zijn, maar ook gezinnen met kinderen. De CNO is niet voor Oekraïense ontheemden. Burgemeester Hans Verheijen: “Deze crisisnoodopvang legt mogelijk druk op onze gemeenschap. Er wordt echter een dringend beroep op ons gedaan. Ik vertrouw er dan ook op dat wij de mensen in de tijdelijke crisisnoodopvang in onze gemeente een veilig en rustig verblijf kunnen bieden.
”
Beslissing is verleden week gecommuniceerd en inmiddels is met de bouw van het opvangcentrum begonnen. Vanaf 12 juni 2023 worden de eerste asielzoekers uit Ter Apel verwacht.
Kan zo’n beslissing genomen worden zonder de Gemeenteraad te informeren en/of raadplegen bij een dergelijke ingrijpende beslissing. Uiteraard is deze beslissing niet in de Gemeenteraad besproken en is er ook geen toestemming voor gevraagd en/of verkregen. Deze week zal er een spoeddebat plaatsvinden, maar Burgemeester en College zijn van mening dat Gemeenteraad in deze geen enkele formele rol vervult. Kan dit zo maar ?