Klokkenluiders, belangenverstrengeling, machtsmisbruik, seksuele intimidatie: de afgelopen 25 jaar is integriteit een steeds grotere rol gaan spelen in beleid in alle overheidslagen. Vervagende grenzen tussen werk en privé, toenemende diversiteit en integriteit in een netwerksamenleving zijn drie belangrijke integriteitskwesties voor overheidswerkers voor nu en in de toekomst.
Daarop wijst Hoogleraar Van der Wal in ‘Staat van de ambtelijke dienst 2017’ (STAD), een onafhankelijke beschouwing over de ontwikkeling binnen de overheid dat allerlei belangrijke vraagstukken van nu behandelt. In het rapport komt een breed scala aan onderwerpen voorbij die van belang zijn voor overheidswerkers. Zoals integriteit. Waar in het begin meer aandacht was voor de harde infrastructuur, volgde er daarna een periode met meer voorwaarden, bewustwording en training.
Tegenwoordig vindt die discussie plaats in een breder kader. Het wordt volgens Prof. dr. Zeger van der Wal, (Faculty of Governance and Global Affairs Universiteit Leiden, CAOP en Hoogleraar Ien Dales Leerstoel) namelijk steeds meer verbonden met professionele verantwoordelijkheid, ambtelijk vakmanschap, ambtseed en ambtelijke kernwaarden. De professor komt met drie nieuwe typen integriteitskwesties en de vragen die je kunt stellen voor een toekomstbestendig integriteitsbeleid.
1. Vervagende grenzen tussen werk en privé
De grens tussen wat privé is en wat zakelijk of voor je werk is vervaagt in een heel snel tempo dankzij de ontwikkeling van sociale en nieuwe media. Nieuwe generatie werknemers versnellen dat proces, net als nieuwe werkvormen.
Volgens de hoogleraar roept dat allerlei vragen op, ook voor ambtenaren. Hoe gedraag je je als functionaris en welk voorbeeld geef je als leidinggevende? Een voorbeeld: kun je op de sociale media die je gebruikt voor privé doeleinden, een politiek gekleurd standpunt plaatsen? En wat doe je dan als functionaris? En breng je zo schade aan aan de reputatie van de overheid?
Vrijheid van meningsuiting is een recht in de Grondwet. Maar tegelijkertijd stelt de Ambtenarenwet dat ambtenaren zicht moeten onthouden van uitingen die hun werk of hun werkgever zou kunnen schaden. Veel gedragscodes stellen dat je 24/7 ambtenaar bent.
Bij het gebruik van nieuwe media is het volgens van der Wal goed om je als leidinggevende te bezinnen in hoeverre je inbreuk maakt op het privéleven van medewerkers. Als je ’s avonds laat nog een appje of mail stuurt, mag je dan meteen antwoord verwachten? En hoe maak je daar afspraken over? Over dit onderwerp en nieuwe gedragsnormen is het laatste vast nog niet gezegd: ook in veel buurlanden leeft het. Daar zijn recent wetsvoorstellen geweest waarin het ‘recht op onbereikbaarheid’ centraal stond.
2. Toenemende diversiteit
Hoe leid je een afdeling waarbij openlijke transgenders samenwerken met behoudende christenen en moslims? De verwachting is dat overheidsorganisaties in de aankomende decennia een toenemende diversiteit zullen vertonen. Of zoals de professor het zo mooi verwoord: overheidsinstanties zullen vervrouwen, verkleuren en verjongen. Volgens hem kan het leiden tot allerlei nieuwe soorten spanningen als het gaat over neutraliteit en omgangsvormen.
Deze kwestie gaat voornamelijk over de vraag: hoe zorg je ervoor dat medewerkers zich respectvol en fatsoenlijk naar elkaar opstellen en neutraal en professioneel blijft uitdragen waar de overheid of gemeente voor staat? Dat zal van effect zijn op het beleidsinstrumentarium, training en het soort leiderschap.
3. Integriteit in een netwerksamenleving
Beleid en diensten komen steeds vaker dankzij co-productie tot stand. Ook dat betekent iets voor integriteit, met name voor overheidsmanagers. Want ben je verantwoordelijk voor het gedrag van maatschappelijke en private partners? Hoe dek je risico’s af en welke afspraken maak je? En wat leg je uit als een van de partners in je netwerk over de grens gaan.
Gedragscodes kunnen dit niet altijd afvangen, zo zegt van der Wal in zijn betoog. Wat dan wel helpt volgens hem? Het bespreekbaar maken en houden. Net als het goede voorbeeld geven en discutabel gedrag consequent straffen. Het advies is ook om als een situatie speelt juist ook bewustwording te vergroten, normen opnieuw te bespreken en de discussie opnieuw aan te gaan.
Geef een antwoord