Eind dit jaar gaat het statiegeld op blikjes in. Het bedrijfsleven wilde hiervoor duizenden innamepunten op straat inrichten. Maar met dat plan maakten gemeenten snel korte metten.
Het statiegeld op blikjes volgt op de vorig jaar juli ingevoerde statiegeldplicht voor kleine plastic flessen. Oud-staatssecretaris Van Veldhoven (Milieu) besloot daarvóór al de statiegeldplicht uit te breiden naar metalen drankverpakkingen – oftewel, blikjes – in de strijd tegen het zwerfafval.
Aanleiding voor de statiegeldplicht waren monitoringrapporten die uitwezen dat de industrie niet bij machte was de afgesproken 70 tot 90 procent plastic flesjes uit het zwerfafval te halen.
Statiegeld 15 cent
Per blikje gaat het straks, net als bij het kleinere plastic, om 15 eurocent statiegeld. Voor blik geldt daarbij een wettelijk inzameldoel van 90 procent voor eind 2024. Jaarlijks gaan er zo’n twee miljard stuks over de toonbank. Volgens het ministerie van Infrastructuur en Milieu belanden er daarvan zo’n 150 miljoen in het milieu.
Het statiegeldsysteem zou tot zover succesvol zijn. Volgens recent onderzoek van Statiegeld Nederland, de organisatie achter het retoursysteem, komt al zo’n 80 procent van het beoogde plastic retour. Het wettelijke doel is hier ook 90 procent, maar dan al eind 2022. Dat betekent 900 miljoen ingezamelde flesjes.
Er is nog ruimte voor verbetering. Bij de nieuwe innamepunten doen zich problemen voor, met name bij de benzinestations langs de snelweg. Sommige tankstations nemen geen flesjes in van merken die ze zelf niet verkopen, terwijl dat wel verplicht is. Medewerkers bleken niet goed genoeg geïnstrueerd, aldus consumentenprogramma Kassa dat de proef op de som nam.
Ook moest er een handhavingsverzoek van milieuorganisatie Recycling Netwerk aan de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) aan te pas komen, om verkopers ertoe te bewegen ook de ‘valse sapflesjes’ in te nemen. Dat zijn sappen waar water en suiker aan zijn toegevoegd. Alleen voor puur sap geldt een uitzondering op de statiegeldplicht.
Gebrek aan ruimte en animo
De inzameling van de flesjes bleek voor het bedrijfsleven – verpakkingsproducenten, levensmiddelenfabrikanten en de detailhandel – een fikse uitdaging. Technisch gezien konden de emballageautomaten in de supermarkt de kleine variant van de petfles wel aan, maar er was weinig ruimte voor in de winkel.
Voor de inname van blikjes in de winkel is helemaal geen animo. Een aantal winkeliers niet te na gesproken, zoals de Albert Heijn in Hengelo en de COOP in Emmeloord, die al met de inname van blikjes begonnen.
De redenen zijn meerderlei. Blikjes worden vaak geplet en dat maakt de inname extra moeilijk, al kunnen de automaten in de winkel ook hier op worden ingericht.
Maar de koepelorganisatie CBL (Centraal Bureau Levensmiddelenhandel) zegt dat winkels niet de capaciteit hebben om óók de blikjes in de winkels in te nemen. Supermarkten krijgen weliswaar een vergoeding, maar die zou de inzamelkosten van tientallen miljoenen euro’s niet kunnen dekken.
Blikjes zijn overal te koop, redeneert de branche, dus er is ook geen reden om de supermarkten met de verplichte inname op te zadelen.
Landelijk innamesysteem
Samen met brancheorganisatie FNLI van de levensmiddelenfabrikanten, deed de supermarktlobby dan ook een verzoek aan de Stichting Afvalfonds: kom met een plan voor een landelijk dekkend innamesysteem. Deze stichting van het bedrijfsleven regelt de inzameling en vergoedingen van verpakkingen in ons land (glas, papier, kunststof en metaal).
De inzameling moest nadrukkelijk buiten de supermarkt om gebeuren. Het plan, dat in december vorig jaar naar buiten kwam, voldoet aan die voorwaarde met een systeem van onbemande innamepunten, 3000 in de buurt van supermarkten, en nog eens 5000 tot 10.000 op andere locaties.
Het opschaalbare systeem werd gepresenteerd als ‘een circulaire hub voor materialen’. In de VS en Azië zijn dergelijke inzamelstations voor drankverpakkingen al heel gewoon. Met dit systeem zouden hygiëne-issues in de supermarkt meteen omzeild worden.
Gemeenten fel tegen
Gemeenten werden bij de totstandkoming van het plan niet geconsulteerd en waren ‘not amused’. In de aanloop naar een technische briefing door het Afvalfonds afgelopen donderdag in de Tweede Kamer trok de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) fel van leer.
De plaatsing van innamepunten in de openbare ruimte is uiterst onwenselijk, aldus de VNG. Daarbij is niet nagedacht over de impact op deze ruimte en de ondergrond. Ook maakt de gemeentekoepel zich zorgen over vervuiling en rondslingerende verpakkingen die niet door de automaten worden geaccepteerd. Conclusie: gemeenten zullen hier niet aan meewerken.
Vanwege deze scherpe kritiek heeft supermarktkoepel CBL de dag voor het overleg in de Tweede Kamer haar omstreden plan ingetrokken. De achterban gaat de blikjes tóch zelf inzamelen. De uitwerking hiervan is in de maak, al blijft de organisatie erbij dat het groeiende aantal retourverpakkingen niet eindeloos in de winkel op te vangen zal zijn.
Warm voorstander statiegeld
Lokale overheden zijn ondanks de effectieve aanval op het inzamelplan overigens een warm voorstander van statiegeld op blikjes, net als eerder op kleine flesjes. Zo heeft de meerderheid zich eerder bij de Statiegeldalliantie aangesloten.
Milieuorganisaties zitten op dezelfde lijn als gemeenten – vóór statiegeld, maar tegen het inzamelplan van de industrie. Volgens Natuur & Milieu ondermijnt het alternatieve systeem het huidige enthousiasme en goede gedrag van burgers. Het inleveren van blikjes buiten de supermarkt kost immers extra tijd en er is geen personeel aanwezig in geval van storingen.
Volgens de milieuorganisatie is het cruciaal op het bestaande en bewezen succesvolle statiegeldsysteem aan te sluiten. Anders blijven ook de zwerfafval- en recyclingdoelstellingen uit zicht.
Maximaal onbegrip voor deze onzinnige maatregel, waarbij de “industrie” ten onrechte de zwarte Piet krijgt toegespeeld. De normale burger heeft alleen last van deze maatregel en de aso die het zwerfafval veroorzaakt wordt ongemoeid gelaten. Is er werkelijk iemand die het idee heeft dat die zijn leven gaat beteren? Tuurlijk niet! Dan de gammele basis van deze maatregel… “we zien meer zwerfafval”… Dat dankt je de koekoek! Er mag wel eten & drinken afgehaald worden, maar het mag niet ter plekke opgegeten worden… Nadenken? Waarom zou je?