Participatie inwoners bij Omgevingswet wordt harde eis

De Eerste Kamer wil dat participatie van bewoners een solide basis krijgt in de invoeringsregels voor de Omgevingswet. Gemeenten moeten daarom vóór 2021 verplicht participatiebeleid opstellen. Ook wil de senaat betere informatie over de voortgang van het digitaal stelsel. De invoeringswet kan op een flinke meerderheid rekenen.

Aandacht voor de individuele burger stond bij de Eerste Kamer voorop deze week tijdens de behandeling van het invoeringspakket voor de Omgevingswet. Een aantal partijen betwijfelt of de door het kabinet gepropageerde participatiemogelijkheden in de nieuwe wet wel voor iedereen toegankelijk zullen zijn. De angst leeft dat groepen die toch al niet meekunnen in de samenleving, verder op afstand komen te staan.

Een motie van de PvdA roept op tot een verplichting voor gemeenten om vóór de inwerkingtreding van de wet participatiebeleid op te stellen. Hierin moeten lokale overheden vastleggen hoe ze de actieve deelname van inwoners gaan vormgeven en welke eisen daarbij gelden. Er is al een wet in de maak die een participatieverordening verplicht stelt, maar deze treedt pas later in werking.

Minister regelt participatie bewoners

Minister Van Veldhoven (Milieu en Wonen) staat niet negatief tegenover de ingediende motie. Ze zal daarom ‘verplichten om lokaal beleid vast te stellen en te publiceren en vervolgens bij besluiten te motiveren hoe daarmee rekening is gehouden’. Van Veldhoven wijst erop dat participatie in de wet al beter uit de verf komt dan voorheen. De inspraak wordt naar de voorkant van besluiten gehaald, zodat burgers eerder invloed uit kunnen oefenen.

Groepen burgers die moeilijk te bereiken zijn of minder zelfredzaam, zullen extra aandacht krijgen. Verder moeten overheden te allen tijde beoordelen of alle belangen in beeld zijn gebracht en zijn meegewogen, ook die van de ‘silent majority’. Als dat niet goed is gebeurd, kan de bestuursrechter een besluit vernietigen.

Aanvullend op de participatiemotie pleit D66 ervoor bewoners via organisaties bij de invoering van de nieuwe wet te begeleiden. GroenLinks vindt dat het kabinet een landelijke introductiecampagne moet houden.

Zorgen over digitalisering

Senatoren maken zich ook zorgen dat de digitalisering achter de Omgevingswet niet alle bewoners gaat bereiken. Er zijn nog altijd twee miljoen burgers in ons land die nog nooit internet hebben gebruikt. Aan de invoering van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) zitten nog veel haken en ogen, zeggen partijen. Het landelijk systeem is nog in ontwikkeling en er moet nog veel gebeuren. Cruciaal is of de software goed werkt. Dat moet over een half jaar al blijken.

Een minder goed scenario kan gemeenten met veel extra kosten en extra werk opzadelen, stelt GroenLinks. Zorg is er bij de Groep Otten of de invoering van het DSO financieel gedekt is en wat het kabinet doet om te voorkomen dat het megaproject een zoveelste ICT-debacle van het Rijk wordt.

Volgens Van Veldhoven zijn burgers niet verplicht het DSO te gebruiken en kunnen ze een aanvraag op papier in blijven dienen. Die optie blijft bestaan, net als de mogelijkheid om persoonlijk contact met de gemeente te hebben. Het digitale stelsel wordt zo ingericht dat ook minder vaardige bewoners op het gebied van lezen en computers ermee uit de voeten moeten kunnen.

Dit jaar aansluiten

Een belangrijk doel is dat alle overheden, dus ook gemeenten, nog dit jaar op het DSO zijn aangesloten. Sinds begin dit jaar is de oefenomgeving klaar. De eerste deelnemers hebben een datum voor aansluiting gepland. Gebruikers en hun leveranciers testen continu de software. Over de financiële dekking is de minister helder: voor de landelijke voorziening van het DSO is een budget van 142 miljoen euro beschikbaar, dat stapsgewijs wordt uitgegeven.

Maar garantie op succes geeft de minister niet. Om een ICT-strop te voorkomen, wordt het complexe en omvangrijke DSO op eerder advies uit 2017 van Bureau ICT Toetsing (BIT) stapsgewijs ontwikkeld.

Veranderopgave

Een aantal partijen verwacht dat de wet door de complexe en integrale omgevingsvergunning gemeenten veel hoofdbrekens zal bezorgen. Partij voor de Dieren eist van de minister meer aandacht voor de veranderopgave die er op het bord van gemeenten ligt. Met name kleine gemeenten zijn niet klaar voor de nieuwe wet. Implementatie vergt grote investeringen en kost veel energie, zonder dat duidelijk is wat het oplevert, aldus de PvdD.

Maar een meerderheid vindt dat de nieuwe omgevingswetgeving robuust is en dat er een stevig juridisch bouwwerk staat, dat in snellere procedures en meer eenvoud voorziet. Wel stelt het CDA dat de senaat onvoldoende zicht heeft op het vorderen van de implementatie in de praktijk. De implementatiemonitor verschijnt doorgaans pas een half jaar na dato. In het huidige digitale tijdperk zou deze informatie sneller beschikbaar moeten zijn.

De verwerking van enquêtegegevens vergt een validatieslag, verweerde de minister zich, vandaar dat deze rapportages pas later verschijnen. Wel zal ze maandelijks een monitor van hard meetbare gegevens gaan uitbrengen, zoals het aantal aansluitingen en het aanmeldingen voor het DSO. Ook gaat ze de werking van de wet jaarlijks evalueren. Eerder zou dat pas binnen vijf jaar na inwerkingtreding van de wet gebeuren. De evaluatie wordt door een onafhankelijke commissie gedaan, een eis die overigens al in de wet is opgenomen.

Invoeringsdatum

De invoeringsdatum van de Omgevingswet, 1 januari 2021, is nog niet helemaal een gelopen race. Medio dit jaar komt er een ‘wegingsmoment’. Het plan voor de inwerkingtreding wil de minister rond de zomer ontvouwen. Dit gebeurt niet voordat overheden kunnen voldoen aan de eisen. Ook de ontwikkeling van het DSO moet ver genoeg zijn. Anders wordt de Omgevingswet alsnog uitgesteld.

De invoeringswet en het vergezellende besluit zijn nodig om het nieuwe stelsel goed te laten functioneren. Samen met de aanvullingswetten voor bodem, geluid, natuur en grondeigendom gaat het om de laatste ingrediënten die groen licht moeten krijgen. Dinsdag 4 februari stemt de Eerste Kamer over het wetsvoorstel en ingediende moties. De verwachting is dat twee derde het wetsvoorstel steunt.