Gemeenteraden kunnen meer grip krijgen op sociaal domein

De wetten in het sociaal domein hebben ‘in belangrijke mate een uitvoeringskarakter’ voor gemeenten. Desondanks laten gemeenteraden kansen liggen om het beleid te sturen. Zij kunnen daarin beter worden geholpen door colleges, die beleidskeuzes nog te weinig expliciet maken.

Dat concludeert de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in het donderdag verschenen rapport Decentrale taak is politieke zaak. Daarvoor werden 27 gesprekken gevoerd in 9 gemeenten: vooral met raadsleden, maar ook wethouders, griffiers en ambtenaren. De sturingsmogelijkheden voor het sociaal domein worden in de praktijk als gebrekkig ervaren.

Gevoel geen keus te hebben

‘De gemeentelijke bestuurders waarmee de raad sprak waren hier vrij negatief over,’ vermeldt het advies. ‘Termen als “zorgplicht” in de Jeugdwet maken dat vooral gemeenteraden het gevoel hebben geen keus te hebben.’ Dat heeft ook te maken met de tekorten. Financiële randvoorwaarden zijn ‘steeds meer en soms uitsluitend bepalend’.

Daarbij past wel een kanttekening: ‘De raad acht het mogelijk dat gemeenten het gebrek aan beleidsvrijheid als groter ervaren dan het daadwerkelijk is.’ Er zijn namelijk wel degelijk verschillen tussen gemeenten, constateerde het adviesorgaan eerder al. ‘Het gaat dan bijvoorbeeld om voorzieningen die uit de jeugdzorg gefinancierd worden of vormen van maatwerk gericht op zelfredzaamheid.’

Te belangrijk voor politiek

Tevens blijkt ‘dat raden en colleges ver willen gaan om geen pijnlijke politieke keuzes te hoeven maken’. Ze bezuinigen liever op bijvoorbeeld cultuur of recreatie. De raad duidt dat als ‘morele oorzaak van het apolitieke karakter’ van het sociaal domein. ‘Vooral raadsleden melden dat zorg te belangrijk is voor politiek.’

Toch denkt de ROB dat het debat een stuk politieker kan. Hier zou ook een taak liggen voor wethouders, die duidelijkere keuzes moeten voorleggen. ‘Leg doordachte, onderbouwde scenario’s voor aan de gemeenteraad in plaats van enkelvoudige voorstellen, zodat raadsleden meer keuzeruimte hebben. Die ruimte dwingt om afwegingen te maken en zet meer aan tot discussie.’

Gemeenteraden zouden in een kadernota ‘maatschappelijke waarden’ moeten vastleggen als houvast. ‘Vertaal deze waarden in maatschappelijke effecten die u met het sociaal beleid wilt bereiken.’