Een demonstratie voor vrede of boze inwoners op de drempel van het gemeentehuis: wanneer bestaat een situatie uit gezonde spanning en wanneer is er sprake van dreigende polarisatie en is het tijd om in actie te komen? Een nieuwe tool van Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) helpt bepalen wat de aard en omvang is en hoe te handelen.
Er zijn verschillende theoretische modellen, gespreksmethoden, interventies en handreikingen als het gaat om polarisatie. Maar wat zet je op welk moment in? Volgens Annemarie van Hinsberg van KIS kan je dit soort middelen pas inzetten als je weet wat de aard en omvang is van de polarisatie waar je in de gemeente mee te maken hebt. ‘En dat bepaal je niet zo eenvoudig. Daarvoor hebben we deze tool ontwikkeld.’
Voor het afwegingskader polarisatie werd relevante wetenschappelijke info bij elkaar gebracht. Ook onderzocht het kennisplatform in Rotterdam, Den Haag en Utrecht hoe gemeenten omgaan met dreigend polariserende situaties aan de hand van casussen uit de lokale praktijk.
Op tijd de situatie inschatten
Het resultaat is een hulpmiddel dat gemeenten kunnen gebruiken om vroeg te kunnen inschatten of er sprake is van polarisatie, waarop je gaat inzetten en waarom. Van Hinsberg: ‘Stel: je hebt als beleidsadviseur het gevoel dat er iets aan de hand is in jouw gemeente of wijk. Zo begint het heel vaak. Maar als we aan beleidstafels zeggen: ‘Het is onrustig in de wijk’, dan kun je daar niet zoveel mee. Dat kun je pas als je concreet maakt op basis van welke waarnemingen of signalen je dat stelt.’
In kaart brengen
De nieuwe tool helpt om in kaart te brengen wat er precies aan de hand is. ‘Aan de hand van 11 criteria bepaal je of die onrust reden tot zorg is, in welke mate er sprake is van polarisatie en of je er iets mee moet. Hiermee krijg je grip op de situatie. Daarna kun je kijken op wiens bordje het hoort en wie er aan zet is. De tool geeft niet aan wat je precies moet doen, dat bepaalt een gemeente immers zelf, maar wel óf je iets moet doen en hoeveel haast je daarmee moet hebben. We wilden geen dwingend juk maken, maar wel houvast bieden.’
Polarisatie tegengaan bij oorlog en onrust
Gemeenten hebben een belangrijke taak om spanningen tussen groepen niet te laten oplopen in tijden van buitenlandse oorlog of andere gebeurtenissen ver weg. Inmiddels zijn er verschillende hulpmiddelen om te raadplegen. Zo gaf Movisie eerder verschillende denkrichtingen om polarisatie tussen inwoners te voorkomen of te verminderen. Ook stelde dit kennisinstituut eerder al verschillende tips op voor inclusief communiceren & taalgebruik. Het ministerie van SZW liet een praktisch hulpmiddel maken voor gemeenten met verwijzingen naar informatie, suggesties voor concrete acties en een gespreksleidraad.
In het afwegingskader polarisatie staat een pijnlijke fout: bij de vraag: is er sprake van strafbare feiten? wordt als voorbeeld genoemd: een demonstratie zonder vergunning.
Dat is echter geen strafbaar feit! Ten onrechte wordt dat wel vaak gezegd en gedacht waardoor demonstranten ten onrechte in een kwaad daglicht worden geplaatst. Ook onjuist: demonstranten hebben geen vergunning nodig, dat zou immers betekenen dat de overheid vooraf expliciet toestemming moet geven en dat heeft de wetgever expliciet niet gewild bij totstandkoming van de Wet openbare manifestaties (Wom). Het zou betekenen dat het uitoefenen van een grondrecht altijd aan voorafgaande overheidstoestemming is gebonden en dat staat haaks op de essentie van de demonstratievrijheid. De door de Wom vereiste kennisgeving is fundamenteel iets anders als een vergunning. Wordt die kennisgeving niet gedaan en is geen sprake van (dreigende) wanordelijkheden (inclusief gevaar voor gezondheid of verkeersveiligheid) dan is die afwezigheid geen reden om een demonstratie te beperken of te verbieden zo blijkt (al lang) uit uitspraken van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.