De decentralisatie van AWBZ-zorg en jeugdzorg zal ingrijpende gevolgen hebben voor gemeenten en burgers. Dit vraagt om meer beleidsvrijheid dan momenteel wordt gegeven.
Dat stelt de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv), het orgaan dat het Rijk adviseert over hoe de financiële middelen het beste kunnen worden verdeeld over gemeenten en provincies.
Volgens de Rfv, dat onderdeel is van het ministerie van Binnenlandse Zaken, zal het overhevelen van rijkstaken naar gemeenten niet alleen financiële gevolgen hebben. Het zal ook de aanspraken veranderen die burgers kunnen maken op zorg. Met de decentralisaties is een bedrag gemoeid van 15,6 miljard euro. Tegelijkertijd is een bezuiniging, onder andere op de thuiszorg, van zes miljard euro ingeboekt. Het is volgens de raad niet mogelijk vooraf inzicht te krijgen in de cumulatieve effecten van de decentralisaties. Het is daarom van groot belang de risico’s zo snel mogelijk in beeld te brengen.
Zelf belasting heffen
Om met de grote gevolgen van de decentralisatie en de bijbehorende bezuiniging om te gaan, adviseert de raad om gemeente meer beleidsvrijheid te geven en het financiële stelsel grondig te wijzigen. Zo moeten gemeenten meer mogelijkheden krijgen om zelf belasting te heffen: “Met de decentralisatie van taken neemt het gewicht van het lokale bestuur toe. De raad pleit daarom ook voor een decentralisatie van de belastingen.” Via een grotere eigen belastingheffing moeten gemeenten meer mogelijkheden krijgen om tegemoet te komen aan de wensen van hun inwoners. Tegelijkertijd moeten de rijksbelastingen dan omlaag.
De Rfv verwacht dat dit per saldo zal leiden tot een verlaging van de totale belastingdruk, omdat gemeenten scherpere afwegingen maken tussen “nut en offer”.
Risico-regelreflex
De gemeenten krijgen voor hun nieuwe taken minder geld dan het Rijk eraan uitgaf. De Rfv wijst op een paradigmashift: de burger moet in de eerste plaats zelfredzaam worden. Aanspraak op rechten vervalt en voorzieningen kunnen zomaar ‘op’ raken. Als burgers met de nieuwe situatie geconfronteerd worden, kan er spanning ontstaan tussen Rijk en gemeenten. De Rfv bepleit daarom een heldere rolverdeling tussen het Rijk en de gemeenten. Bovendien moet voorkomen worden dat het Rijk in de risico-regelreflex schiet als die spanningen manifest worden.
“Gemeenten moeten volop de ruimte krijgen om het eigen beleid vorm te geven. En als gemeenten (financieel) in de knel komen, moet er een kleine financiële reserve zijn om hen in bijzondere gevallen tegemoet te komen.”
