Regeren vanuit een ivoren toren kan allang niet meer. Op de valreep van 2018 blikken we vooruit op 2019 als het gaat om burgerparticipatie. Met vier ontwikkelingen die volgend jaar van invloed kunnen zijn.
De ‘participatiesamenleving’ is al jaren niet meer weg te denken. Burgers zijn of worden betrokken bij gemeentelijk beleid. Gemeenten, op hun beurt, spelen in op de ideeën van bewoners. Door initiatieven te omarmen, stimuleren en faciliteren. Het vindt plaats in verschillende gradaties en uiteenlopende vormen. Van een traditionele vorm als mantelzorg of vrijwilligerswerk, tot een energiecoöperatie of het opzetten en beheren van een buurthuis.
Het einde van het jaar is altijd een goed moment om de balans op te maken. Daar doen wij aan mee: en wel op het gebied van burger- en bewonersparticipatie. Gemeente.nu verzamelde verschillende ontwikkelingen die volgend jaar vast hun rol opeisen.
Participatieve monitoring: ‘onomkeerbare trend’
Een van die ontwikkelingen is participatieve monitoring. In steeds meer gemeenten en andere overheidsorganisaties helpen burgers mee om allerlei zaken te meten in hun leefomgeving en zo data te verzamelen. Dat blijkt uit de snelstudie Participatieve monitoring in vogelvlucht (pdf) van de directie participatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Denk bijvoorbeeld aan inwoners die de lucht- of waterkwaliteit meten of helpen in onderzoek naar geluidshinder. ‘Soms nemen inwoners daarvoor het initiatief, maar steeds vaker zijn het overheden die er de waarde van inzien,’ aldus de onderzoekers. Volgens hen draagt deze manier van burgerparticipatie bij aan een goed gesprek tussen burgers en overheid. Of zoals een van de initiatiefnemers van de snelstudie zegt: ‘De maatschappij wil het, de techniek maakt het mogelijk. Samen zorgt dat er voor dat de trend naar méér participatieve monitoring onomkeerbaar is.’
Participatie naar hoger plan
Een andere ontwikkeling waar gemeenten steeds meer mee te maken krijgen, is bewonersparticipatie (bij ruimtelijke projecten). Het is namelijk een van de thema’s waarmee gemeenten in het kader van de Omgevingswet aan de slag moeten, volgend jaar en de jaren daarna. Veel gemeenten hebben hierbij het sleutelwoord ‘samen’ al voor ogen. Toch kunnen lokale overheden volgens stedenbouwkundige Pepijn Verpaalen nog een extra stap zetten. Een eenvoudige inspraakavond voldoet niet meer. ‘De manier waarop lokale overheden dit nu aanpakken,’ zegt Verpalen tegen Gemeente.nu ’dat gaat hem niet worden. Get to know the unknown. Dat betekent inspelen op nieuwe initiatieven en op energie die loskomt.’
Meer aan de slag met ‘right to challenge’
Ook de regeling ‘right to challenge’ zal meer aandacht krijgen. Het kabinet wil dat meer gemeenten ermee aan de slag gaan en heeft daarvoor recent maatregelen aangekondigd. De regeling is bedoeld om bewoners in staat te stellen gemeentelijke taken over te nemen als zij denken het slimmer, beter, goedkoper of anders te kunnen.
Opschalen en uitbreiden is het devies. De minister onderneemt ook actie ‘om de ontplooiing en uitvoering van bewonersinitiatieven soepel te laten verlopen’. Eind 2019 moet er ook een modelverordening van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) liggen die gemeenten ondersteunt. Die ‘voorziet het instrument van een concrete aanpak die vooralsnog ontbreekt’.
Alternatieve participatie
Het onderzoek Anders betrokken, de inzet van andere vormen van cliëntenparticipatie in gemeenten (pdf) van kennisinstituut Movisie concludeert dat alternatieve vormen van inwoners- en cliëntenparticipatie flink in de lift zitten. Een groeiend aantal gemeenten is of wil hiermee aan de slag.
Cliëntenparticipatie is een specifieke vorm van burgerparticipatie. Hierbij gaat het om het betrekken van gebruikers en belanghebbenden bij de hulp- en dienstverlening waar ze een beroep op doen en hun invloed op het beleid daarachter. Dat kan via een formele structuur, zoals een belangenorganisatie of adviesraad. Bij alternatieve participatie worden informele vormen bedoeld die vaak tijdelijk of incidenteel mensen betrekken bij beleid. Denk aan een regionale klankbordgroep, een burgerraad of juist spelvormen, digitale panels en online gemeenschappen.
Hoewel de formele structuur nog vaker wordt gebruikt, zitten de alternatieve vormen duidelijk in de lift. Een kanttekening is wel op zijn plek. Voor veel gemeenten met een inwoneraantal tussen de 20.000 en 100.000 blijkt het nog zoeken naar de manier waarop de alternatieve inwoner- en cliëntenparticipatie vorm kan krijgen. Gemeenten die wel al ervaring opdeden, geven aan het lastig te vinden om passende vormen te vinden om de juiste doelgroep te bereiken.
Er wordt veel geëxperimenteerd met nieuwe vormen, aldus de onderzoekers. ‘Gemeenten zetten een keur aan alternatieve vormen in om inwoners te betrekken. Het varieert van een high tea of klantreis tot een wijksafari.’ Of zoals in het geval van de Friese plattelandsgemeente Ooststellingwerf, een hackaton tegen eenzaamheid. ‘De komende jaren zal duidelijk worden welke vormen het best passend zijn voor welke doelgroep en welk doel.’
Geef een antwoord