‘Uitbreiding van lokale macht dient algemeen belang’

De gemeente is de aangewezen plek om het voortsluipende ‘rechtsstatelijke tekort’ aan te vullen. De Omgevingswet en de plannen die daarbij lokaal moeten worden vastgesteld, kunnen hierbij dienen als voorbeeld.

Dat betoogt emeritus hoogleraar omgevingsrecht Frans Tonnaer in een whitepaper voor de kennisbank VIND Omgevingszaken. Hij verwijst naar opmerkingen van de Raad van State onlangs over de terugtrekkende beweging van de wetgever. Steeds meer politieke macht wordt uit handen gegeven, bijvoorbeeld aan bedrijven en belangenorganisaties in het kader van politieke, maatschappelijke en sociale akkoorden. Denk aan het Klimaatakkoord en Woonakkoord. Het algemeen belang zou hierdoor in het geding komen.

Koudwatervrees rijksniveau

Volgens Tonnaer is er een voor de hand liggende oplossing voor de problemen die de Raad signaleert: ‘het overlaten van wetgeving aan decentrale wetgevers’. De decentralisaties op allerlei terreinen bieden daartoe mogelijkheden. ’Natuurlijk moet het wel lokale onderwerpen betreffen. Ik kan mij echter niet aan de indruk onttrekken dat er op rijksniveau, ondanks de beleden machtsverschuiving naar de gemeenten, nog een zekere koudwatervrees bestaat om de zaken daadwerkelijk aan de vrije bevoegdheid van het gemeentebestuur over te laten.’

Centrale gemeentelijke verordening

De voorgenomen ‘bruidsschat’ waarin zo’n zeshonderd rijksregels naar het lokale omgevingsplan worden doorgeschoven ‘spreekt boekdelen’ wat die terughoudendheid betreft, vindt de auteur. Toch ziet hij juist de invoering van de Omgevingswet als een kans om de rol van de lokale politiek te verstevigen. ‘Het omgevingsplan krijgt meer nog dan de bestemmingsplannen het karakter van centrale gemeentelijke verordening voor het fysieke domein. Daarmee wordt het profiel van de gemeenteraad als lokale wetgever in dit domein versterkt.’

Politieke arena

Volgens Tonnaer moet daarbij vooral niet de Tweede Kamer als voorbeeld dienen. ‘De raad zou weer de politieke arena moeten worden waar discussies zich afspelen. De discussies in ons parlement over de Omgevingswet – waar vooral de fractiespecialisten in parlementaire commissies bij betrokken zijn en alleen bij de stemmingen de fractieleden zoveel mogelijk aanwezig zijn – vormen niet het goede voorbeeld voor de lokale democratie.’ De gemeente zou wel via ‘intensieve participatie’ burgers, maatschappelijke instellingen en bedrijven moeten betrekken.