Opinie Afscheid van het ritueel handen schudden

Rituelen en decorum horen bij democratie. Denk daarbij aan handen schudden voor een vergadering, het dragen van representatieve kleding en spreken via de voorzitter. Ieder raadslid kan er persoonlijk verschillend over denken en anders invulling aan geven, toch is er een algemene behoefte aan houvast en gezamenlijkheid – aan rituelen. Die kunnen gelukkig ook veranderen.

Handen schudden is in gemeenteraden heel gewoon. Al zie je elkaar regelmatig of ken je elkaar door en door, het is goede gewoonte om voor een vergadering elkaar op deze manier te begroeten. Het is niet niets, zo’n deftig en eervol moment van democratische deliberatie en besluitvorming. Daar hoort een passend gebaar bij, een ritueel om verbondenheid en respect uit te stralen.

Teken van respect

In vroeger tijden had het handen schudden een soortgelijk doel. De mozaïeken van koningen die elkaar de hand schudden dateren al uit de negende eeuw voor Christus. De bedoeling was elkaar af te tasten en, zoals ook in onze tijd, aan derden te laten zien dat er een bondgenootschap is.

In de Romeinse tijd was het een teken van respect. Mensen lieten aan elkaar zien dat ze niet gewapend waren en veilig met elkaar konden praten. In de Middeleeuwen gaven ze elkaar een hand om te controleren of de ander niet toch ergens een mes in zijn mouw had verstopt; het zekere voor het onzekere, laten we maar zeggen.

We hebben het vaak over het belang van rituelen en tradities. Of het nu gaat om Zwarte Piet, eindejaarsvuurwerk of, inderdaad, handen schudden. We zijn rituele wezens, homo ritualis. Vanaf onze geboorte tot aan de dood en bij alle belangrijke of terugkerende gebeurtenissen daartussenin, is ons leven een aaneenschakeling van rituelen. Van heel persoonlijk tot gezins- of familieverband, maar ook cultureel of religieus. Er zijn zelfs universele rituelen.

Democratische rituelen

Naast het handen schudden zijn er meer democratische rituelen. We spreken via de voorzitter, tutoyeren elkaar niet, laten elkaar uitspreken en ondanks verbale schermutselingen is er na afloop van de vergadering altijd een afkoelmoment, soms in de vorm van een nazit met een drankje. De maidenspeech van een raadslid is een speciaal moment, hij/zij wordt niet geïnterrumpeerd. Daarna feliciteren.

Representatieve kleding hoort ook bij het democratisch decorum. Net als de bekende wandelgangen (lobby, antichambre et cetera) waar wel eens iets wordt uitgewisseld, onderhandeld en afgesproken. Rituelen zijn telkens in beweging en ontwikkeling. Menig raadslid zal niet in das, maar in T-shirt vergaderen. Al past dat eerder in een voorbereidende vergadering of commissie, dan in de formele raadsvergadering.

Zwaaien of knikken

Na de coronacrisis gaat handen schudden waarschijnlijk helemaal in de ban. Rituelen geven ons houvast en bieden ons handelen in een bepaalde context betekenis. In rituelen weerspiegelen dieperliggende democratische waarden zich, waarvan respect toch wel de belangrijkste is. We kunnen best afscheid nemen van het handen schudden, als daar maar iets anders herkenbaars en zichtbaars voor in de plaats komt.

Misschien gaan we nu zwaaien of knikken of, voor mijn part, knipogen; nieuwe rituelen zijn nodig die hetzelfde betekenen: dat er iets belangrijks gebeurt, dat er besluiten worden genomen in het algemeen belang, door mensen die elkaar respecteren.

Pascale Georgopoulou is oud-griffier en zelfstandig adviseur binnen de publieke zaak, o.a. senior projectleider invoeringsondersteuning Omgevingswet voor gemeenteraden en griffiers.