Opinie Moeten we stemmers testen?

Stemmers op de lokale Haagse Groep de Mos zien in de recente verdenking van justitie vooral een complot. Wordt het niet eens tijd om kritisch te kijken wie er van het kiesrecht gebruik mogen maken?

Lezers van mijn eerdere opiniestukken op deze site zal het helder zijn dat ik me grote zorgen maak over de kloof tussen politiek en samenleving. Psycholoog en universitair docent Jan te Nijenhuis pleitte eerder dit jaar voor een IQ test voor politici. Vanwege de zwaarte van het beroep dienen ze volgens hem boven een bepaald IQ te zitten. Maar waar Te Nijenhuis niet over rept is de betrouwbaarheid van politici.

Integriteit niet zo belangrijk

Met name de VVD heeft een reputatie op dit gebied. Kent u ze nog? Weekers, Opstelten, Teeven, Van der Steur, Hennis en Zijlstra. Maar ook Van Haga, Ten Broeke, Duthler en Van Rey. Opmerkelijk dat de VVD als partij met de meeste affaires op dit gebied tevens de grootste partij van ons land is. Blijkbaar vinden kiezers het niet zo belangrijk hoe politici met integriteit omgaan. Op zo’n moment denk ik dat een IQ test voor de ‘leiders’ niet echt veel zin heeft. Ik vraag mij wel af hoe het komt dat zoveel mensen blijkbaar toch hun stem aan deze politici geven.

In een televisiereportage zag ik zelfs kiezers in Den Haag die er van overtuigd zijn dat Richard de Mos, leider van de grootste partij in die plaats, niets verkeerd heeft gedaan. Toegegeven, we leven in een land waarin iedereen onschuldig is tenzij het tegendeel is bewezen. Gelukkig wel. Maar het idee dat de rijksrecherche een inval doet bij De Mos omdat ze op dat moment niks beter te doen hadden is wel het andere uiterste. En het zijn de kiezers die er uiteindelijk voor zorgen dat we de politici krijgen met wie we het moeten doen.

Klopt ons democratisch systeem nog wel?

Moeten we dan ook niet langzamerhand eens kritisch kijken naar hoe wij onze democratie hebben ingericht? Politici hebben te maken met zware beslissingen die impact kunnen hebben op veel mensen. Tegelijkertijd laten we het stemmen over aan iedereen die aan een paar eenvoudige minimale eisen voldoet: 18 jaar of ouder zijn, de Nederlandse nationaliteit hebben of minstens vijf jaar in Nederland wonen en een geldige verblijfsvergunning hebben.

Kiezers mogen kiezen, zonder de gevolgen te dragen. Daarmee bedoel ik dat het kiezers vrij staat om anoniem op een volkomen ondemocratische partij te stemmen. Een waardevolle democratie kun je herkennen aan de manier waarop door de meerderheid met minderheden wordt omgegaan. Nu is het mogelijk voor elke kiezer om te stemmen op een politicus of partij die ongrondwettelijke en zelfs criminele trekjes vertoont. Het belang van de stad, provincie, het land of zelfs de planeet verdwijnt dan net zo gemakkelijk naar de achtergrond.

Deep Democracy

Stel dat er in een gezin een belangrijke beslissing moet worden genomen. Bijvoorbeeld of moeder die mooie baan zal accepteren. En alle drie kinderen stemmen tegen? Zegt moeder dan: ‘Ok, dan laat ik deze kans schieten?’ Nee natuurlijk niet. Zeer waarschijnlijk wordt er uitgebreid over gesproken en naar argumenten geluisterd. Feitelijk wordt het principe van deep democracy in dit voorbeeld toegepast. In dit concept wordt niet alleen naar de mening van iedereen gevraagd, maar ook doorgevraagd naar redenen waarom er voor of tegen gestemd wordt. En juist die zoektocht naar begrip en wederzijdse aandacht, mis ik volledig in de huidige democratie. We stemmen en zijn er dan vanaf.

Armoede

In mijn ogen een gemiste kans. Want juist nu, in een tijd waarin de aarde onze aandacht nodig heeft, kunnen we geen narcisten gebruiken die alleen maar op eigen belang uit zijn. Dat geldt zowel op gemeentelijk als (inter-)nationaal niveau. Brexit is natuurlijk een verdrietig voorbeeld van de armoede van foutief democratisch denken. We laten zo’n super ingewikkelde materie als het al dan niet lid blijven van de EU over aan de bevolking die geen flauw idee heeft en vooral kiest wat iemand die ze (denken te) vertrouwen zegt. En nu zit het land met de gebakken peren. Want niemand hoeft de gevolgen van zijn of haar stem te dragen, dat laten ze aan de politici over.

Moeten burgers getest worden?

Laten we niet vergeten dat ons huidige democratische stelsel nog maar kort bestaat, iets meer dan een eeuw. Zoals David van Reybrouck al eerder zeer terecht de vraag stelde: ‘Als je nu een systeem zou moeten bedenken om het land te besturen, zou dan eens in de vier jaar een bolletje rood kleuren het beste zijn waarmee je zou kunnen komen?’

Het moge duidelijk zijn dat mijn antwoord hierop ‘nee’ is. Een democratie zonder gesprek, zonder het op een of andere manier dragen van de gevolgen van je keuze is een lege, armoedige staatsinrichting. Ik denk dat het hoog tijd is om hier verandering in aan te brengen. Misschien is het testen van burgers een mogelijkheid. We vinden het heel normaal dat we buitenlanders een inburgeringstest laten doen. Of chauffeurs een rijbewijs laten halen. Waarom zouden we mensen die mogen stemmen niet ook aan een test onderwerpen?