Aanjagen energietransitie vergt nieuwe manieren van financieren

Gemeenten zoeken naar nieuwe financieringsinstrumenten voor het aanjagen van de energietransitie. Traditionele subsidieregelingen zijn onvoldoende om duurzame-energieopwekprojecten van de grond te krijgen. En dat zijn juist de megawatts om de klimaatdoelen te halen.

Lokale subsidieregelingen zijn een belangrijk instrument van gemeenten, ook voor de energietransitie. Bekende financiële instrumenten zijn tegemoetkomingen, leningen of vouchers. Inwoners kunnen zo kleine energiebesparende maatregelen treffen, hun woning isoleren of zonnepanelen plaatsen. Ook subsidiëren gemeenten haalbaarheidsstudies van bedrijven en energiecoöperaties van bewoners, die in duurzame opwek willen investeren.

Om meer vaart achter de energietransitie te zetten zijn grotere opwekprojecten nodig, zoals zonneweides (tot 10 hectare) en windparken. Dat zijn de megawatts die voor de klimaatdoelen zoden aan de dijk zetten. Het Klimaatakkoord heeft het nog spannender gemaakt, want in de afspraken staat het streven gebeiteld dat inwoners voor minimaal 50 procent in duurzame opwek deelnemen. Deze extra dimensie vraagt een andere rol van initiatiefnemers en gemeenten, en daar zijn andere financieringsinstrumenten bij nodig.

Fonds voor Zonneparken

Zo introduceerde Schagen dit jaar het Fonds voor Zonneparken. Initiatiefnemers van zonneweides moeten verplicht een bijdrage storten, afhankelijk van het aantal hectaren zonnepark. In september kwam de eerste bijdrage in het fonds van het zonnepark (2,4 hectare) van het bedrijf Kolksluis Solar. De gemeente verdubbelde eenmalig de inleg naar 20.000 euro, omdat het nog om een vrijwillige bijdrage ging. Eigenlijk had het bedrijf dit volledige bedrag moeten storten, maar de regeling voor het fonds was nog niet definitief. In elk geval ligt er nu een mooie startsom,’ zegt wethouder duurzaamheid Hans Heddes.

De gemeente richtte het fonds in na gesprekken met inwoners, bedrijven, raadsleden en maatschappelijke organisaties. ‘Hieruit kwam een duidelijk signaal om de lusten en lasten van duurzame energieopwek goed te verdelen.’ De genoemde stakeholders kunnen een beroep doen op het fonds, als ze een duurzaam initiatief willen starten in de omgeving van een zonnepark. Zo zijn er plannen om het industrieterrein naast het zonnepark van Kolksluis te verduurzamen en het zonnepark zelf landschappelijk beter in te passen. Er was denkwerk nodig om het fonds juridisch goed neer te zetten, licht Heddes nog toe. ‘Dit was nieuw voor ons. De vraag voor ons was of we initiatiefnemers wel verplicht bij konden laten dragen. Dat bleek inderdaad mogelijk.’

Boerderijen

Na dit eerste zonnepark heeft Schagen nog geen concrete nieuwe parken in beeld. Wel liggen er kansrijke aanvragen van in totaal circa 28 hectare. ‘We moeten het vooral van kleinschalige projecten hebben,’ verwijst Heddes naar buurgemeente Hollands Kroon. Die is nu volop in het nieuws vanwege het vol leggen van de Wieringermeer met windturbines voor de datacenters van Microsoft en Google. ‘Zoiets is hier niet aan de orde. De mensen hier zijn fel tegen.’ Vandaar de keus voor zonneparken. Schagen heeft een grote agrarische sector. De bouwblokken rond de boerderijen zijn zodanig groot, dat de eigenaar tot 2 hectare met een zonnepark mag vullen. ‘We doen er alles aan om dit soort opwekprojecten te stimuleren.’

Revolving fund

Ook heeft Schagen de twee jaar geleden ingevoerde Duurzaamheidslening een vervolg gegeven in de vorm van een ‘revolving fund’, waarbij de opbrengsten terugvloeien in een fonds. Inwoners kunnen geld lenen voor het isoleren van hun huis of de aanschaf van zonnepanelen of een warmtepomp. ‘We hebben de leningenpot substantieel opgehoogd naar 7,5 miljoen euro. Over een jaar of zes kan deze pot zichzelf blijven vullen met de afdrachten. De reden om het budget groter te maken, is dat we geen nee willen verkopen aan inwoners die van verduurzaming werk willen maken,’ zegt Heddes.

Weinig bekend

Steeds meer gemeenten zoeken nieuwe instrumenten om de energietransitie aan te jagen, maar zijn nog weinig bekend met andere financieringsvormen, weten Laura Nijman en Thomas Ticheloven van KplusV. Zij ondersteunen gemeenten bij de financiering van duurzame-energieopwek.

‘Gemeenten hebben een sleutelrol in het van de grond krijgen van energieopwek. De ontwikkelfase van een project is cruciaal. En dat is ook de fase, waarin burgerparticipatie moet worden geactiveerd,’ zegt Nijman. ‘Als een project vergund is en alles is juridisch verder goed georganiseerd, is financiering voor de ‘financial close’ makkelijk aan te trekken,’ legt Ticheloven uit. ‘Doorgaans is dan ook al subsidie vanuit de SDE-regeling geregeld. Banken zijn dan prima te porren. Maar eerder stappen ze niet in.’

Dat maakt het lastig voor bedrijven en energiecoöperaties om in de beginfase het geld voor de eerste schreden van een project te vinden. In deze fase worden kosten gemaakt voor projectleiding, financieel en juridisch advies en het aanvragen van vergunningen, waar doorgaans bedragen van tot wel 200.000 euro mee zijn gemoeid.

Lening

Er zijn nog veel financieringsinstrumenten die wel dat eerste zetje kunnen geven. Zo kunnen gemeenten voor de voorbereidingsfase een lening verstrekken. ‘Deze lening wordt afgelost op het moment van financial close als alle contracten en financiering rond zijn,’ licht Ticheloven toe. Een lening kan een effectief middel zijn om belangrijke drempels weg te nemen voor de realisatie van projecten. Met een beperkte looptijd van enkele jaren, wordt zo’n lening dan in korte tijd afgelost als het project vervolgens zichzelf kan bedruipen. De gemeente kan het geld dan snel opnieuw inzetten voor andere projecten. ‘Ze hoeven zo’n lening ook niet zelf te financieren. Dat kan ook op een meer indirecte manier, bijvoorbeeld door het geven van garanties. Mocht een project dan toch mislukken, kan de overheid deels garant staan.’

Crowdfunding

Een ander nog relatief onontdekt instrument voor gemeenten is crowdfunding, een relatief eenvoudige oplossing om omwonenden financieel mee te laten profiteren in energieprojecten, wat bovendien de acceptatie kan vergroten. ‘Crowdfunding is bij een aantal energieprojecten al gedaan, maar ik ken nog geen gemeenten die dit structureel toepassen,’ zegt Ticheloven. Nog een optie is de subsidie met ‘benefit share’, een bekende financieringsvorm bij ‘Social Impact Bonds’ om werkgelegenheid voor moeilijke doelgroepen te stimuleren. Initiatiefnemers hoeven het subsidiebedrag alleen terug te betalen, als ze winst maken. ‘Subsidies zijn een laagdrempelig instrument, maar je hebt weinig grip op het effect,’ zegt Nijman. ‘Zaak voor gemeenten is dus wel vooraf een goed beeld te hebben van de kans op slagen van een project en het maatschappelijk rendement. Daarom is het ook belangrijk bij een subsidie of lening resultaatafspraken te maken, denk aan het aantal megawattuur aan duurzaam opgewekte energie.’