Gemeenten worden niet gecompenseerd voor de schade die lachgascilinders veroorzaken bij het restafval. Wel stelt het kabinet 450.000 euro beschikbaar voor een pilot om met innovatieve technieken lachgascilinders in afvalstromen op te sporen en te verwijderen.
Sinds 1 januari 2023 valt lachgas voor recreatief gebruik onder de Opiumwet. Vanaf dat moment is het aantal illegale dumpingen toegenomen, zowel in de openbare ruimte als bij het restafval. Dat kan gevaarlijk zijn, omdat de cilinders kunnen ontploffen in vuilniswagens, afvalcontainers en verbrandingsovens. Met schade voor mens en materiaal tot gevolg.
Vraag om maatregelen
Veel gemeenten hebben er hun handen vol aan, bijvoorbeeld omdat er een extra bewerking nodig is om de lachgascilinders uit het restafval te halen. Gemeenten proberen met proeven of handhavingsteams het aantal achtergelaten cilinders te verminderen. Onlangs stuurden 12 gemeenten een brief aan demissionair staatssecretaris Heijnen (Infrastructuur en Waterstaat) met de vraag om maatregelen. ‘Dat gaat om maatregelen die de situatie veilig moeten houden, de instroom van lachgascilinders moeten beperken en de extra verwerkingskosten moeten dekken.’ Ook de Nederlandse Vereniging voor Afval- en Reinigingsdiensten (NVRD) en de Vereniging Afvalbedrijven zijn al een tijd met het kabinet in gesprek over een financiële tegemoetkoming.
Gemeenten verantwoordelijk
Naar nu blijkt, komt die tegemoetkoming er niet omdat de middelen ontbreken, zo schrijft demissionair staatssecretaris Heijnen in een brief aan de Tweede Kamer en in antwoord op Kamervragen. Bovendien ligt de verantwoordelijkheid voor de schade niet bij de rijksoverheid, maar bij degenen die de cilinders in het restafval of de openbare ruimte achterlaten. Compensatie vanuit het Rijk is daarom niet aan de orde. Volgens de staatsecretaris zijn gemeenten zelf verantwoordelijk voor de kosten die voortkomen uit het lokale afvalbeleid.
Doorberekening kosten
In haar antwoord schrijft de staatssecretaris verder dat het lachgasgebruik voornamelijk in grote (Randstedelijke) gemeenten plaatsvindt. ’De problematiek met illegale dumpingen en ontploffingen is daarmee het grootste in West-Nederland.’ Op grond van de Wet milieubeheer zijn gemeenten verantwoordelijk voor het afvalbeleid en mogen zij ter bestrijding van de kosten een heffing instellen. ‘Dat gemeenten die extra kosten moeten doorberekenen, betreur ik ten zeerste. Doorberekening van de extra kosten op basis van een lokale heffing is echter de eerlijkste manier. Dit voorkomt dat inwoners uit gemeenten waar de lachgasproblematiek niet of nauwelijks speelt hieraan meebetalen.’
Afvalsector woedend
De afvalsector reageert boos. Volgens de sector lopen de kosten inmiddels flink op, zo staat op de site van de Vereniging Afvalbedrijven. ‘Gemeenten hebben volgens berekeningen van de NVRD jaarlijks kosten van tegen de 60 miljoen euro. De verwerkers komen volgens de Vereniging Afvalbedrijven uit op 90 miljoen.
Pilot
Wel stelt het Rijk 450.000 euro beschikbaar voor een pilot om met innovatieve technieken lachgascilinders in afvalstromen op te sporen en te verwijderen. ‘De afvalsector heeft te maken met ontploffende lachgascilinders in afvalwagens en verbrandingsovens. Een van de oplossingen om dit te voorkomen is het tijdig opsporen en verwijderen van de lachgascilinders.’
‘Medewerkers van de afvalsector moeten hun werk veilig kunnen doen’, aldus Heijnen. ‘Daarom is het belangrijk om uit te zoeken hoe we ervoor kunnen zorgen dat lachgascilinders niet meer in het afval terechtkomen, maar worden ingeleverd bij de milieustraat waar ze thuishoren. En hoe ze er tijdig uitgehaald kunnen worden, als ze toch in het afval terechtkomen.’ Het kabinet wil de pilot opzetten in nauwe samenwerking met gemeenten, inzamelaars en afvalverwerkers en andere relevante partijen.
Inleverpremies toegestaan
Omdat de verkoop en het bezit van lachgas is verboden, kan er geen statiegeld worden geheven zoals de afvalsector graag zou zien. Gemeenten kunnen er wel voor kiezen om tijdelijk een inleverpremie in te voeren. Het kabinet raadde dit eerder af, omdat het gevaarlijk gedrag kan stimuleren en drugsgebruik kan normaliseren. Toch gaat het nu overstag vanwege de lastige situatie bij afvalverwerkers. ‘Het kabinet heeft begrip voor gemeenten die tijdelijk overgaan tot het invoeren van een inleverpremie, in afwachting van een duurzame oplossing voor de problematiek.’
De gemeente Arnhem moedigde inwoners bijvoorbeeld aan om de cilinders niet in de afvalcontainers te gooien, maar naar het lokale afvalstation te brengen. Als tijdelijke maatregel ontvingen zij tot eind maart een inleverpremie van 5 euro per lachgascilinder. Ook in Hengelo en Enschede loopt er momenteel een proef met een inleverpremie van 5 euro. De gemeente Roermond geeft geen inleverpremie, maar wil drempels wegnemen door de cilinders anoniem in te nemen bij het milieupark.
Gebruik gedaald
Overigens blijkt uit Het Grote Uitgaansonderzoek 2023 door het Trimbos-instituut dat het aantal gebruikers van lachgas flink daalde sinds het recreatief gebruik ervan onder de Opiumwet valt. De helft van de jongeren die lachgas nog wel gebruiken geeft daarnaast aan dat het moeilijker is geworden om eraan te komen. Het Trimbos-instituut verstrekt informatie aan gemeenten, jongeren en veldwerkers over de gevaren van het gebruik van lachgas, het handhaven én het onjuist weggooien van lachgascilinders.
Toolkit
Ook het Rijk heeft voor gemeenten en milieustraten een toolkit beschikbaar gesteld met informatie. Daarin staan onder meer welke beleidsinstrumenten gemeenten in kunnen zetten om de cilinders in de openbare ruimte en bij het restafval te weren, evenals relevante wetten en regels en veelgestelde vragen.
Hier slaat de rijkoverheid de plank volledig mis, het over de schutting gooien van het probleem en het ontkennen van het causale verband tussen de lachgascilinders en de schade die de afvalverwerkers hebben is ontstaan door het feit dat de lachgascilinders nu onder de opiumwet vallen hetgeen voorheen niet het geval was. Echt weer een streek van de overheid om het prbleem en de financiele gevolgen weer bij de lagere overheden en de afvalverwerkers te leggen. Jan met de Pet kan uiteindelijke weer opdraaien voor deze kosten.