De Gezondheidsraad zette eind vorig jaar de loden leidingen weer op de agenda. De wijzende vinger gaat richting gemeenten, die bij gebouweigenaren op controle en vervanging zouden moeten aandringen. Wethouder in Utrecht Eelco Eerenberg vertelt over zijn ervaringen.
Het probleem van loden waterleidingen is al tientallen jaren bekend. De Gezondheidsraad pookte de discussie weer op door te wijzen op de gevaren: die zouden groter zijn dan gedacht. De uitvoering van het beleid zou haperen. Gemeenten geven maar wisselend gehoor aan hun opdracht, luidt de kritiek. Aan het werk dus.
Utrecht: al het lood vervangen
Utrecht is een koploper. De gemeente vond na quick-scans bij basisscholen en kinderdagverblijven in maart verhoogde loodconcentraties in elf gebouwen van vóór 1960, wat duidt op aanwezige loden leidingen. Geen daarvan zijn gemeentelijk eigendom. Bij een visuele inspectie werden juist geen loden leidingen geconstateerd. De gemeente wil daarom overstappen op de monstername-strategie, die het RIVM inmiddels heeft gepubliceerd, om de elf panden verder te screenen.
‘In Utrecht willen we een gezonde leefomgeving voor iedereen, dus ook het drinkwater moet schoon en veilig zijn. We willen beslist van alle loden leidingen af,’ benadrukt D66-wethouder Eerenberg zijn ambitie. ‘Maar het is allereerst belangrijk om een goede test te hebben om leidingen op te sporen.’ Ook overige gemeentelijke gebouwen in de risicocategorie, zo’n vijftig gebouwen, komen aan de beurt. ‘Alle aanwezige loden leidingen gaan we vervangen.’
Utrecht heeft de onderzoeken op de basisscholen en de kinderopvang in gemeentelijke gebouwen, zelf betaald. Andere gebouweigenaren zijn volgens Eerenberg zelf verantwoordelijk voor het opsporen en vervangen van leidingen, dus moeten zij ook zelf de kosten voor de watertests voor hun rekening nemen.
Dit is een terugkerende vraag in het dossier van de loden leidingen, niet alleen in de domstad: wie betaalt de rekening?
Hersenschade jonge kinderen
In het ‘signaleringsadvies’ staan de gevaren op een rij: bij kinderen tot een jaar of 7 is er kans op hersenschade, bij volwassenen kunnen looddeeltjes tot hart- en nieraandoeningen leiden. Uit recente inname-berekeningen van het RIVM blijkt dat tot een half miljoen inwoners leidingwater met een te hoog loodgehalte drinkt.
Het drinkwaternet is de afgelopen decennia weliswaar volledig loodvrij gemaakt, maar in huizen én openbare gebouwen van vóór 1960 kan het gezondheidseuvel nog volop spelen. De Gezondheidsraad wil dat het kabinet zich in Europa sterk maakt voor een aanscherping van de normen (van 10 naar 5 microgram lood per liter). Ook bij lagere concentraties treden al gezondheidsrisico’s op.
Kans bij uitstek is de nu lopende herziening van de Drinkwaterrichtlijn. In haar reactie schrijft minister Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) aan de Tweede Kamer het advies over te nemen. Op het punt van de scherpere normen echter, zegt de minister niets toe. In maart werd een normverlaging afgewezen tijdens het overleg van de Milieuraad. Wel kwamen de Europese milieuministers een inspanningsverplichting overeen. Maar het Europees Parlement is ook nog aan zet later dit jaar.
Oud probleem
Volgens schattingen van de Gezondheidsraad zitten er in zo’n 200 duizend huizen en andere gebouwen nog loden waterleidingen. Het jaar 1960 is een kantelpunt, omdat de ziekmakende infrastructuur toen werd verboden in nieuwbouw. Maar leidingen die tussen 1930 en 1960 zijn aangelegd, zijn bijna zonder uitzondering van lood. Een centraal overzicht ontbreekt, het vervangen van leidingen bij sloop en renovaties is niet geregistreerd.
Het waterleidingnet bevat met name loden verbindingsstukken tussen de openbare leidingen en particuliere aansluitingen. In ons land hebben de drinkwaterbedrijven hun loden leidingen al jaren terug gesaneerd. Maar de toevoerleidingen zijn nog een grijs gebied en liggen vaak op weinig toegankelijke locaties diep verscholen onder de grond.
Er is géén wettelijke verplichting voor gebouw- en woningeigenaren om loden leidingen te vervangen. Wel kunnen huurders via de Huurcommissie naar de rechter stappen om corporaties die in gebreke blijven, te dwingen de huur te verlagen en loden leidingen te saneren.
Kinderen vrijwaren
Vanuit ouderorganisatie Boink klinkt eveneens de roep om actie; om kinderen op crèches en kinderdagverblijven te vrijwaren van de loodinname via kraanwater. ‘Gemeenten gaan hiermee te verschillend omgaan,’ zo klinkt het. Boink wil dat het Rijk lokale overheden en GGD’en opdracht geeft – desnoods verplicht – alle panden in de risicocategorie te controleren en aangetroffen loden leidingen te vervangen.
Minister Ollongren van Binnenlandse Zaken wil dat niet, gemeenten moeten zelf de regie voeren. Wel ging ze met de gezondheidsdiensten om de tafel om het toezicht op kinderopvanglocaties en scholen te verbeteren. Ook wil Ollongren de mogelijkheid van een verbod op loden leidingen in bestaande bouw gaan onderzoeken. Los van het evidente voordeel van een dergelijk verbod voor de volksgezondheid, is hierbij van bepaling of dit ook uitvoerbaar en handhaafbaar is.
Gebrek aan lokaal inzicht
Uit een eerdere enquête van de NOS blijkt in februari dat circa de helft van de gemeenten niet weet er of er binnen de eigen grenzen loden waterleidingen voorkomen. Ook binnen de eigen gebouwvoorraad zeggen gemeenten daar geen zicht op te hebben. Aan de rondvraag deden 217 van de 355 gemeenten mee.
Inmiddels zeggen 39 gemeenten onderzoek te doen naar hoeveel gebouwen nog loden leidingen hebben. Drie kwart geeft prioriteit aan controles bij basisscholen en kinderopvanglocaties. Zestien andere gemeenten zeggen in de nabije toekomst zo’n onderzoek te gaan doen. De overige 74 gemeenten doen nog niets, de helft daarvan is dit ook niet van plan in de nabije toekomst.
Ondersteuning op komst
De minister verwacht dat de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) een informerende en stimulerende rol gaat spelen, schreef ze onlangs in antwoord op de Kamervragen. De VNG heeft het dossier op het netvlies, laat woordvoerder Esther Verhoeff desgevraagd weten.
‘Duidelijk is dat de vervangingsplicht wettelijk gezien bij de huiseigenaar ligt, maar daar zitten ook gemeenten bij. We willen bekijken of en hoe we gemeenten mogelijk kunnen ondersteunen,’ zegt Verhoeff. ‘Dat gaan we eerst nog intern bepalen. Vervolgens is het dan aan de verantwoordelijke bestuurlijke VNG-commissie. Onduidelijk is wat onze bijdrage exact zou kunnen zijn. Er kan ook uitkomen dat onze rol maar beperkt is.’
Ongeruste Amsterdammers
Amsterdam heeft in een aantal wijken in Noord een te hoog loodgehalte in het drinkwater aangetroffen, met name in woningen van corporatie Ymere. Alle Amsterdamse corporaties hebben samen zo’n 75 duizend huizen met een bouwdatum vóór 1960. Door de recente aandacht in de media nam het aantal meldingen van verontruste inwoners in de hoofdstad met honderdtallen toe, aldus een stichting die Amsterdamse huurders bijstaat.
Bij commerciële testbureaus zijn lange wachtlijsten voor watertests. Amsterdam begon tevens met de inspectie van kinderdagverblijven en scholen. Vanwege de coronacrisis zijn de inventarisaties en saneringswerkzaamheden onlangs wel aangepast en deels opgeschort. Woningcorporatie Ymere zegt twee tot drie jaar nodig te hebben om alle woningen loodvrij te krijgen. Tot die tijd zijn inwoners aangewezen op flessen mineraalwater.
Het Amsterdamse stadsbestuur heeft de corporatie gemaand de turbo erop te zetten. De gemeente heeft ook zelf strengere regels gesteld en is overgegaan op de door de Gezondheidsraad geadviseerde lagere norm (maximaal 5 microgram lood per liter).
Rekening naar het Rijk?
De kinderopvangbranche wil dat de controles voor rekening van de rijksoverheid komen. Ook een eventuele aanpassing van de leidingen ligt nu financieel op het bordje van de gebouweigenaar. ‘Het zou pandeigenaren en eigenaren van kinderopvangcentra zeker helpen als het Rijk een versnelling aanbrengt in de aanpak en ook financieel bijdraagt,’ beaamt wethouder Eerenberg in Utrecht.
Maar dat dit nog niet zo is, mag van hem geen reden zijn om dan maar niets te doen. ‘De gemeente heeft alle kinderopvanglocaties in de stad inmiddels aangeschreven en gevraagd actie te ondernemen.’
Geef een antwoord