Aanpak ‘fraude’ in bijstand aangepast

Demissionair staatssecretaris Van ’t Wout (Sociale Zaken) gaat stappen zetten om de handhavingsaanpak in de sociale zekerheid aan te passen. Oftewel de aanpak van ‘fraude’ in de bijstand, waarbij niet altijd sprake is van kwade opzet. ‘Recente berichten en het publieke debat leiden tot zorgen over de hardheid in de Participatiewet en de mogelijkheden tot maatwerk. De zorgen neem ik zeer serieus en ik heb deze zelf ook. De situatie vraagt om snel handelen en oplossingen bieden waar nodig.’

Dat schrijft hij in een brief aan de Eerste en Tweede Kamer. Hiermee doelt Van ’t Wout onder meer op de berichtgeving over een vrouw die 7.000 euro bijstand plus boete moest terugbetalen aan de gemeente Wijdemeren, omdat ze soms boodschappen van haar moeder kreeg. Tweede Kamerlid Van Dijk van de SP, de partij die een meldpunt opende voor misstanden in de bijstand, stelde er vragen over en kreeg antwoorden. Ook Kamervragen van CDA-kamerleden Peters, Slootweg en Omtzigt hierover zijn beantwoord.

Participatiewet

De situatie vraagt volgens Van ‘t Wout om ‘snel handelen en oplossingen bieden waar nodig’. Hij sluit niet uit dat daarbij regelgeving wordt aangepast, waarbij hij doelt op de Participatiewet. ‘Het is van groot belang dat daarbij de nodige zorgvuldigheid wordt betracht, om te zorgen dat gemaakte keuzes ook uitvoerbaar zijn en het gewenste effect sorteren,’ schrijft hij. ‘Hier wil ik samen met gemeenten en belangenorganisaties in optrekken.’

Van ’t Wout is sinds vandaag minister van Economische Zaken en Klimaat. De stappen en acties die hij in zijn brief benoemt zullen hoogstwaarschijnlijk door zijn opvolger worden voortgezet.

Stempel fraudeur

De demissionair staatssecretaris vindt dat een fout niet meteen moet leiden tot het stempel fraudeur. Hij verwijst naar zijn eerdere brief over fraude in de sociale zekerheid. Daarin schreef hij het belangrijk te vinden ‘om streng te zijn waar nodig en zacht waar het kan. De menselijke maat moet centraal staan. Tegelijkertijd moet er een gepaste reactie zijn als burgers met opzet informatie achterhouden of grof nalatig zijn.’ Hij deed drie voorstellen om te komen tot ‘een gebalanceerd handhavingsbeleid’.

• De bedoeling is om een definitie van uitkeringsfraude in de wet te introduceren. Dit om expliciet te erkennen dat er verschil bestaat tussen bewuste regelovertreding en vergissingen of fouten.
• Er wordt een Aanjaagteam preventie opgericht. Dit team krijgt de opdracht om een bijdrage te leveren aan het voorkomen van fouten in de uitkeringsaanvraag. Bijvoorbeeld door nieuwe regels beter uit te leggen.
• De beschikbare handhavingsinstrumenten worden samen met de uitvoerders onderzocht, op effectiviteit en op verbetermogelijkheden ten aanzien van maatwerk. De VNG geeft bijvoorbeeld aan dat er wel mogelijkheden zijn om rekening te houden met persoonlijke omstandigheden, maar pas bij het boetetraject. Gemeenten missen opties om bij het opleggen van een vordering wegens overtreding van de inlichtingenplicht maatwerk te leveren.

Te hard

Daarnaast zijn recente signalen met betrekking tot de Participatiewet reden voor aanvullende en verdiepende stappen. Met alle maatregelen bij elkaar moeten onevenredige hardheden in de wet opgespoord en zo nodig weggenomen worden, zowel nu als in de toekomst. In lijn met de kabinetsreactie op het rapport ‘Regels en ruimte’ en de kabinetsreactie op het rapport ‘Ongekend onrecht’ over de kinderopvangtoeslagaffaire, wil Van ’t Wout ‘actief inventariseren waar regelgeving in de praktijk te hard uitpakt’.

Terugvorderingsplicht

Bij de Participatiewet gaat de terugvorderingsplicht, bij schending van de inlichtingenplicht, in ieder geval onder de loep. Basisprincipe is dat iemand te veel ontvangen uitkering moet terugbetalen. Volgens de bewindsman moet je onredelijke hardheid in dit verband tegengaan en moet er aandacht zijn voor de individuele omstandigheden van de betrokkene. Op korte termijn wil hij daarom samen met gemeenten bekijken wat daarvoor nodig is.

Giften

In de gesprekken met gemeenten wil de demissionair staatssecretaris het ook hebben over hoe om te gaan met giften. Moeten deze gekort worden op de uitkering? Op grond van de Participatiewet is het aan de gemeente om individueel te beoordelen of de gift uit het oogpunt van de bijstandsverlening ‘verantwoord’ is. Voor bepaalde giften is dit kader duidelijk. Maar er zijn ook voorbeelden die lastiger liggen. Van ’t Wout wil samen met gemeenten meer algemene kaders opstellen, die moeten meer duidelijkheid geven over de gevolgen van giften voor de bijstandsuitkering.

Maatwerk en signalering

Gemeenten en het Rijk gaan bespreken wat ze kunnen doen om voldoende ruimte voor maatwerk te krijgen. Maar ook dat de ruimte wordt herkend en duidelijk is hoe er gebruik van kan worden gemaakt. Samen met de VNG, de Landelijke Cliëntenraad en de Inspectie SZW wordt een Signaleringsteam ingericht om de signalen van burgers en professionals over knelpunten in de Participatiewet op te pakken. Ook moet er bij de verschillende ministeries één ingang komen voor vragen vanuit het sociaal domein.