Lang niet alle burgers zijn onder alle omstandigheden in staat tot zelfredzaamheid. Er bestaat een behoorlijk verschil tussen wat van burgers wordt verwacht en wat zij daadwerkelijk aankunnen. Een realistisch perspectief kan volgens de WRR bijdragen aan een nieuwe invulling van het sociaal contract tussen overheid en burgers.
De Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) vraagt met het rapport ‘Weten is nog geen doen. Een realistisch perspectief op redzaamheid’ aandacht voor het belang van niet-cognitieve vermogens, zoals een doel stellen, in actie komen, volhouden en om kunnen gaan met verleiding en tegenslag. De groep voor wie de eisen soms te hoog gegrepen zijn, is niet beperkt tot een kleine groep ‘kwetsbaren’ zoals mensen met een laag IQ.
Doenvermogen
De overheid verwacht van burgers steeds vaker dat ze zelfredzaam zijn op het gebied van gezondheid, persoonlijke financiën en de arbeidsmarkt. Naast denkvermogen is ‘doenvermogen’ minstens zo belangrijk om aan de hoge eisen van de participatiesamenleving te kunnen voldoen. Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat de overheid hen niet over de rand duwt en dat momenten van onoplettendheid en zwakte niet direct ingrijpende gevolgen hebben. Dat is goed voor de redzaamheid van burgers, maar ook voor de schatkist en het draagt bij aan de legitimiteit van overheid en beleid.
Kennis en intelligentie alleen zijn volgens de WRR niet genoeg voor zelfredzaamheid. Ook mensen met een goede opleiding en een goed inkomen kunnen in moeilijkheden komen omdat ze even niet opletten of zaken voor zich uitschuiven. Dat geldt zeker op een momenten dat het leven tegenzit, zoals bij een echtscheiding, faillissement of ontslag. En soms is het juist de overheid die mensen minder redzaam maakt, omdat ze onvoldoende rekening houdt met verschillen in het doenvermogen van burgers.
Effectief beleid
Effectief beleid houdt rekening met de verschillen in mentale vermogens van burgers. De WRR beveelt aan in beleid uit te gaan van een realistische inschatting van het denkvermogen en het doenvermogen van gewone burgers.
- Door bij de voorbereiding van beleid te toetsen of de inrichting van de regelgeving rekening houdt met verschillen in doenvermogen.
- De mentale belasting voor burgers in kaart te brengen en met behulp van pilots of een IBO te onderzoeken hoe de mentale belasting bij stressvolle life events kan worden gereduceerd.
- De keuzedruk te reduceren en verleidingen die een groot beroep doen op de zelfcontrole van burgers te verminderen.
- Bij de uitvoering van beleid vroegtijdig en persoonlijk contact met burgers te zoeken wanneer er sprake is van onregelmatigheden om zo beter onderscheid te maken tussen burgers die niet willen en die niet kunnen, en bij te kunnen sturen op een moment dat mensen nog genoeg mentale ruimte hebben om helder na te denken en in actie te komen.
- Een kenniscentrum kan helpen om een realistisch perspectief op de uitvoering van beleid verder in de praktijk te brengen, door middel van toetsen en ontwikkelen van best practices, pilots en veldexperimenten.
Er zijn heel veel mensen die minder zelfredzaam zijn of ‘verkeerde’ beslissingen nemen met grote gevolgen. En dan heb ik het niet over mensen met aandoeningen als autisme, ADHD of een cognitieve achterstand.
Onlangs heb ik nog van dichtbij een huisuitzetting waar kinderen bij betrokken waren meegemaakt door alleen een huurachterstand. Gemeente was op de hoogte en keek toe. De huurachterstand kon voldaan worden (door hulp) en er was een sprake van een normaal inkomen uit arbeid. Alle ingrediënten waren dus aanwezig om dit gezin weer een stukje op weg te helpen. Maar gemeente doet niets, geen hulp bij het zoeken naar een huis; niets…!
De impact van de huisuitzetting is enorm. Maanden bij anderen in huis wonen, waardoor het gezin uit elkaar getrokken werd. Anderen die in jouw spullen zitten en alles in de opslag zodat j e niet bij je spullen kan.
Het klopt dus wat de WRR zegt. De overheid houdt te weinig rekening met omstandigheden van burgers. Los nog van het woud der regelgeving en het verschil in beleid dat de gemeentes hebben.
Ik denk dat mensen veel zelfredzamer zijn dan in dit artikel staat beschreven. Bij de ontwikkeling van allerlei zaken als bankzaken, pensioen, ziektekostenverzekeringen, andere verzekeringen zijn er gewoon zoveel opties en mogelijkheden dat mensen door de bomen het bos niet meer zien. De focus zal op verbeteringen in dat soort zaken moeten liggen in plaats van de oorzaak bij de mensen te leggen.