Nieuwe procedure verkiezingsuitslag vergroot uitvoeringslast

Voor een goede uitvoering van de nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen is structureel extra capaciteit en expertise nodig, vooral bij gemeenten en stembureaus. Dat concludeert de Kiesraad in een evaluatie van de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen. Ook is voor gemeenten meer tijd om de stemmen te tellen gewenst.

Dat staat in het evaluatieadvies over de Tweede Kamerverkiezing dat de Kiesraad publiceerde. Uit evaluatie van de verkiezingen voor de Provinciale Staten en waterschappen eerder in 2023 bleek al dat de organisatie van het verkiezingsproces onder grote druk stond.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen werd gewerkt volgens de Wet nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen (NPVV), die op 1 januari 2023 inging. De Kiesraad constateert dat er met de nieuwe procedure belangrijke verbeteringen zijn, vooral de vermindering van telverschillen. Maar de impact is groter dan verwacht.

Knelpunten

Voor een goede uitvoering is volgens de Kiesraad veel extra capaciteit en expertise nodig van alle uitvoerenden. In het bijzonder gemeenten, het gemeentelijk en centraal stembureau. Uit de evaluatie komen belangrijke knelpunten in de uitvoering naar voren:

Gemeenten hebben genoeg ambtelijke capaciteit en voldoende vrijwilligers nodig. Niet elke gemeente beschouwt de verkiezingen als iets waar de hele organisatie verantwoordelijk voor is. Daardoor is er minder ruimte voor organisatorische verbeteringen dan wenselijk.
De NPVV vraagt extra ambtelijke expertise en deskundigheid van voorzitters en leden van stembureaus.
Er is veel onduidelijkheid over instructies, formulieren en modellen. Dit heeft onnodige administratieve fouten als gevolg.
De grote stembiljetten zijn erg lastig bij het stemmen en bij het tellen.
Het aantal telverschillen is sterk afgenomen, maar is nog steeds groot. Er zijn ook nog steeds veel telfouten.
Er zijn veel terugwijzingen naar gemeentelijk stembureaus voor nader onderzoek. Ook het aantal hertellingen vanwege telverschillen of meldingen van kiezers is hoog. Dit zorgt voor een grote administratieve en uitvoeringslast. Dit legt druk op de uitvoerbaarheid.
De tijd die gemeenten en het centraal stembureau krijgen voor de omvangrijke werkzaamheden tijdens de vaststelling van de uitslag is krap.

Extra dag voor stemmen tellen

De raad vraagt daarom om een aantal extra maatregelen om de uitvoeringslast beheersbaar te houden. Zoals dat gemeenten een dag extra de tijd krijgen om de stemmen te tellen en de uitslag vast te stellen. ‘Gezien de ervaringen is dat haalbaar.’ Binnen 14 dagen na de verkiezingen moet de Kiesraad de uitslag definitief vaststellen, ook die termijn zou verruimd moeten worden.

Verder onder meer de volgende aanbevelingen:

Zorg voor uitvoerbaarheid en robuustheid van de verkiezingen; vereenvoudig het telproces.
Maak haast met de experimenten met een kleiner stembiljet.
Versnel ook de tests en experimenten met elektronisch tellen.
Beperk de telling in het stembureau tot één telling. Veel gemeenten kozen hiervoor en dit droeg bij aan het goede verloop van de verkiezingen. Net als om de telling in de stembureaus zoveel mogelijk over te laten aan een uitgeruste (nieuwe) telploeg.
Overweeg een centrale stemopneming. Gemeenten mogen nu zelf kiezen voor een centrale of decentrale telling. Het aantal dat koos voor centraal tellen was nu 185, bij de verkiezingen ervoor circa 135 á 150.

Vrijwilligersvergoeding

Het advies benadrukt dat het aantrekkelijk moet blijven voor vrijwilligers om deel te nemen in een stembureau. Eerder werd geopperd om hoogte van de vergoeding overal gelijk te trekken. ‘Uit de reactie van minister Van Weyenberg van Financiën blijkt dat gemeenten hier geen behoefte aan hebben. De Kiesraad laat dit verder over aan de minister en de VNG.’

Eerder werd een belastingvrije vergoeding als optie gegeven. Vanwege mogelijke precedentwerking naar andere vrijwilligerswerkzaamheden concludeert Van Weyenberg dat dit niet mogelijk is. ‘De Kiesraad blijft aandacht vragen voor een gepaste en zo mogelijk belastingvrije vergoeding. Dit is verder een politieke afweging.’

Combineren met uitkering

Verder pleit de raad om de vrijwilligersvergoeding met een bijstandsuitkering te kunnen combineren. ‘Gemeenten kunnen hier zelf regels voor maken. Zij kunnen toestemming geven voor vrijwilligerswerk als de beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt niet in het geding is. Zo nodig bespreekt de Kiesraad dit verder met het ministerie van Binnenlandse Zaken en de VNG.’