Gemeenteraadsverkiezingen: wat werkte wel en wat niet?

Een drive-in stembureau, een verkiezingslied of stemmen op de kamer van de burgemeester: in de aanloop naar de verkiezingen berichtte Gemeente.nu over verschillende ludieke acties van gemeenten om meer mensen naar de stembus te krijgen. Nu de verkiezingen achter de rug zijn, zijn we benieuwd. Hebben die acties hun nut bewezen? 

Opkomstcijfers

De opkomst van kiezers is iets waar door veel gemeenten hard voor wordt gewerkt. Bij de vorige verkiezingen in 2014 lag het landelijke opkomstpercentage op 53,9 procent. Dit jaar was er een opkomst van 55 procent, meer kiesgerechtigden maakten de gang naar de stembus dan vier jaar geleden. Een algemeen beeld schetsen van wat wel of niet werkt, is lastig en bijvoorbeeld afhankelijk van demografische kenmerken. Daarom een aantal gemeenten uitgelicht, vanwege de opvallende aard van de actie óf het resultaat.

Lochem richtte zich op jongeren

De gemeente Lochem had haar pijlen gericht op jongeren. Karin Notenboom, communicatieadviseur bij de gemeente: ‘Het Staring College (voortgezet onderwijs) in Lochem was op voorstel van de gemeenteraad op 21 maart bijzonder stembureau, stemmen kon dus gewoon op school. Verder werd er een jongerendebat met alle lijsttrekkers georganiseerd, gepresenteerd door Jan Versteegh. Raadsleden haalden in de lessen maatschappijleer input op voor de stellingen. Leerlingen maakten een speciale schoolkrant ter voorbereiding op de verkiezingen. De burgemeester deed twee korte video-oproepen en stuurde een persoonlijke brief aan jongeren die voor het eerst mochten stemmen.’

Het opkomstcijfer in de gemeente kwam uit op 64,47 procent (0,32 lager dan bij de raadsverkiezingen in 2014). Het effect van de acties gericht op jongeren wordt waarschijnlijk binnenkort geëvalueerd. ‘Het enthousiasme was in ieder geval heel groot. De filmpjes van de burgemeester werden bijvoorbeeld veel gedeeld en bekeken en het verkiezingsdebat met Jan Versteegh was kort nadat bekend werd dat hij de mol was in het tv-programma Wie is de Mol. Je begrijpt dat alle scholieren door het dolle waren. De aula was bomvol met 700 leerlingen. Ze deden enthousiast mee en stemden over stellingen via hun smartphone. Dat maakte het heel levendig.’

Over hun rol om jongeren te betrekken: ‘We hebben best wel veel uit de kast gehaald en zien het echt als morele plicht om jongeren, een moeilijke groep om naar de stembus te krijgen, toch zoveel mogelijk te stimuleren om te stemmen. Juist ook als goede start voor het stemgedrag later. Een kennismaking met democratie organiseren we in onze gemeente al op de basisschool. Leerlingen uit de hoogste klassen doen dan mee aan de scholierenraad en ervaren hoe het is om raadslid te zijn. Daar bouwen we met dit soort acties op door.’

Succes: stemmen vanuit de auto?

In Zevenhuizen in de gemeente Zuidplas konden kiezers hun stem uitbrengen vanuit de eigen auto in een drive-in stembureau op het terrein van het afvalbrengstation Zevenhuizen. Stemmers konden met auto, motor of fiets het bureau binnenrijden. De ochtend van de verkiezingen meldde persbureau ANP een ‘gezellige drukte’ bij dit stembureau. Niet alleen automobilisten bleken er langs te komen. ‘We hadden ook motorrijders, fietsers en zelfs een groepje hardlopers,’ aldus een woordvoerster. Het initiatief was in ieder geval goed voor veel (media)aandacht . Dit zeggen de cijfers: van de 32.648 stemgerechtigden (het opkomstcijfer in Zuidplas was 57,46 procent) brachten 385 mensen hun stem in dit bijzondere stembureau uit. Ter vergelijking: bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2017 werden er 483 stemmen uitgebracht in de drive-in.

Succes voor Steenbergen

Weet u het nog? De gemeente Steenbergen organiseerde veel verschillende activiteiten onder de noemer ‘Heel Steenbergen Stemt’, maar trok vooral landelijk veel aandacht met haar verkiezingslied. Het doel van de campagne was om, vooral in absolute zin, meer kiesgerechtigden naar de stembus te krijgen. Alle inspanningen blijken niet zonder effect. In 2014 maakten 8605 kiezers de gang naar de stembus, op 21 maart van dit jaar waren dat er 9793. Als je die stijging van het aantal stemmers omzet naar een percentage, kom je op een toename van (bijna) 17 procent uit, aldus een woordvoerder van de gemeente. Dit heeft echter vooral te maken met een flinke toename van het aantal kiesgerechtigden. Het opkomstpercentage nu was 47,4 procent ten opzichte van 45,3 in 2014. Steenbergen is trots en tevreden met het resultaat.

Succes was er ook voor de gemeente Alphen aan den Rijn, die veel deed voor jongeren en een vlogwedstrijd organiseerde. Deze keer ging 56,3 procent van de inwoners stemmen, de vorige keer een krappe 41 procent (tijdens de herindelingsverkiezingen in 2013) en 52,6 procent in 2010. De uitslag verraste ook burgemeester Liesbeth Spies. Zo vertelt ze in deze video: ‘Ik ben vooral heel blij met de opkomst. Dat we die 56,3 hebben gehaald. Veel hoger dan bij de herindelingen en ook hoger dan het landelijke gemiddelde. Ik was wat aan de voorzichtige kant met de inschatting van 50 procent. Dat is gelukkig nog veel beter geworden met 56,3 procent.’

Teleurstelling in Helmond

In de gemeente Helmond werd flink ingezet op hogere opkomstcijfers, omdat de cijfers in 2014 niet goed genoeg waren. Een aftelklok in het centrum, stoepstempels, de inzet van een bekende kickbokser, het uitdelen van rode potloodjes en toeters, brieven voor wie de eerste keer mocht stemmen en een stembureau op de jongerenopleiding ROC. Het tegenovergestelde gebeurde: waar de gemeente vier jaar geleden een opkomstcijfer had van 44,8, is dit in 2018 gezakt naar 42,1 procent, een verschil van 2,71 procentpunt. En daarmee zelfs het laagst van alle gemeenten.