‘Tal van gemeenteraden maar ook colleges hebben werkloos moeten toezien hoe een andere en niet democratisch gekozen bestuurslaag de macht overnam en ingrijpende besluiten nam.’ Op dit punt klinkt veel kritiek, en de gevolgen kunnen nog lang voortslepen in gemeenteland.
Meer dan dertig deskundigen reflecteren op het crisisbeleid op uitnodiging van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB). De gevolgen voor de lokale democratie zijn een terugkerend punt van zorg en kritiek in de dinsdag gepubliceerde bundel hierover. Bij de kritiek hoort meteen ook een nuance, aldus de raad: tegenover zorgen omtrent democratie en rechtsstaat, staat juist ‘tevredenheid over de slagkracht van het openbaar bestuur’.
Zware klap gehad
‘De lokale democratie heeft door de coronacrisis een zware klap gehad,’ schrijven hoogleraar decentrale overheden Geerten Boogaard van de Universiteit Leiden en zijn collega Martijn van der Steen uit Rotterdam. ‘Dat is grotendeels buiten beeld gebeurd en dat zegt eigenlijk ook veel over de aard van de klap.’ De wetenschappers doelen op de tijdelijke onmogelijkheid om te vergaderen; een spoedwet maakte vervolgens digitale besluitvorming mogelijk.
‘Lange staart’ mogelijk
‘Gemeenteraden lagen een korte tijd werkelijk “plat” en hoewel ze inmiddels bijna allemaal een praktijk van digitaal vergaderen hebben opgepakt, lijkt het “debat” dat in deze digitale vergaderingen plaatsvindt inhoudelijk gezien beperkt,’ vervolgen de auteurs. De crisis kan financieel een ‘lange staart’ krijgen, voorspellen ze, want de uitgaven stapelen zich ondertussen maar op. De controle op onderliggende besluiten – vaak inderhaast genomen – zal een ‘hele opgave’ worden voor lokale rekenkamers.
Alleen maar slecht nieuws
De uitholling van de lokale democratie is een bron van zorg, schrijft ook Kees Breed, kenniscoach bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). ‘Welke actieve burgers willen zich straks nog verkiesbaar stellen voor posities in de gemeenteraad of de colleges, als zij met hun medeburgers alleen maar slechtnieuwsgesprekken kunnen voeren over te sluiten zwembaden, bibliotheken en andere gemeenschappelijke voorzieningen.’
Houdbaarheidsdatum
Individuele gemeenten hadden al snel tijdens de coronacrisis niets meer te zeggen. Hun bevoegdheden verschoven naar de 25 veiligheidsregio’s, die op aanwijzing van het kabinet noodverordeningen uitvaardigden. Die lijken inmiddels voorbij hun houdbaarheidsdatum, maar zijn desondanks nog steeds van kracht. Een nieuw wettelijk kader ligt bij de Raad van State, maar het concept stuitte onlangs op grote maatschappelijke weerstand.
Ik vind het schandalig wat de heer Breed schrijft. “De uitholling van de lokale democratie is een bron van zorg, schrijft ook Kees Breed, kenniscoach bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)”. Mijn zorg is dat het kliekje lokale politiek zich boven het volk stelt. Ongeacht de consequenties maken ze zich hard voor eigen standpunten, bagatelliseren de lokale problemen en verliezen de bevolking totaal uit het oog. Zo wordt ook het stikstof rapport van Remkes lokaal genegeerd. Neem voorbeeld aan deze definitie te vinden op Wikipedia. Een bestuursvorm waarin de wil van het volk de bron is van legitieme machtsuitoefening.