Het kabinet heeft te weinig oog gehad voor de maatschappelijke gevolgen van de aanpak van de coronacrisis. Signalen over toenemende eenzaamheid bijvoorbeeld bleven lang onderbelicht in de advisering en besluitvorming. Dat concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) in een vandaag gepubliceerd rapport over het crisisbeleid.
Het onderzoeksrapport Aanpak Coronacrisis, Deel 1 gaat in op de voorbereiding op een pandemie en de crisisaanpak tijdens de eerste zes maanden. ‘De coronacrisis werd een ongekende maatschappelijke crisis en raakte iedereen,’ zegt OVV-voorzitter Jeroen Dijsselbloem. ‘Nederland bleek kwetsbaar. Dat komt door de manier waarop de overheid de zorg en crisisstructuur heeft ingericht: deze bleek niet toereikend voor de aard en omvang van de crisis.’
Maatschappelijke crisis
Mede doordat het kabinet zijn besluiten baseerde op de adviezen van het Outbreak Management Team (OMT) was de aandacht tijdens de eerste besmettingsgolf zeer sterk gericht op de ziekenhuizen. Er was weinig aandacht voor andere gevolgen van dit beleid, zoals voor de verpleeghuizen, het onderwijs, de cultuursector en het midden- en kleinbedrijf.
Juist die effecten maakten van de gezondheidscrisis ook een maatschappelijke crisis, aldus de onderzoeksraad. De conclusie luidt dan ook ‘dat het kabinet de effectiviteit van de crisisaanpak had kunnen verbeteren door meer en verder vooruit te kijken en zich breder te laten adviseren dan alleen over de effecten van het virus op de acute zorg’.
Kwetsbare groepen
Om in de toekomst te voorkomen dat maatschappelijke gevolgen wederom onderbelicht blijven, adviseert de OVV de crisisstructuren aan te passen. Besluitvorming moet gepaard gaan met een uitvoeringstoets, waarin naast de acute crisis ook de langere termijn aandacht krijgt. Ook is er nood aan een goed actueel crisisbeeld en zicht op het effect van maatregelen.
‘En identificeer kwetsbare groepen tijdens crises. Onderken tijdig de specifieke risico’s voor deze groepen en handel ernaar. Bewaak structureel of de aanpak voor deze groepen effectief is,’ luidt het advies.
Veiligheidsregio’s
Over de crisisstructuur vermeldt het rapport: ‘Waarborg de eenheid van overheidsbeleid door tijdens een landelijke crisis de verbinding met de veiligheidsregio’s te leggen en te behouden. Betrek bijvoorbeeld de veiligheidsregio’s in alle fasen van de crisis bij het maken van beleid. Zorg ook voor eenheid: dus alle partijen zeggen en doen hetzelfde. Zorg dat de strategie en besluiten altijd uit te voeren zijn en houd in de gaten of dit goed gaat.’
Het Veiligheidsberaad werd tijdens de coronacrisis betrokken bij de maatregelen, maar niet op alle vlakken en er was niet altijd sprake van eenheid. In een eerste reactie op het rapport geeft het beraad aan ‘nog nooit eerder zo’n positie in de nationale veiligheidsstructuur te hebben vervuld. Volgens het rapport hebben we dit wel zo kunnen doen dat we voor de tot dan toe ontbrekende verbinding tussen het nationaal en regionaal niveau hebben kunnen zorgen’. Wat het Veiligheidsberaad betreft wordt dit als taak vanuit het Rijk bij ze belegd en ook wettelijk vastgelegd.
Beperkte communicatie
Het draagvlak voor de aanpak verminderde naarmate de crisis langer duurde. Sommige groepen werden niet bereikt, voelden zich niet gehoord of waren het niet eens met de crisisaanpak, zonder dat het kabinet zich daar om leek te bekommeren. Ook kwam de communicatie voor doelgroepen zoals laaggeletterden pas vanaf mei 2020 beperkt op gang.
De crisiscommunicatie van het Rijk sloot niet goed aan op het stijgende aantal mensen dat te lijden heeft onder de crisis en de gevolgen van de maatregelen, aldus de OVV. Zo ervaren tal van mensen psychische, sociale en financiële problemen.
De crisiscommunicatie door veiligheidsregio’s en gemeenten valt buiten het onderzoek. Wel komt de samenwerking tussen het Nationaal Kernteam Crisiscommunicatie en de veiligheidsregio’s en gemeenten aan bod in het uitgebreide rapport. Vooral wanneer de besmettingen opliepen, waren die verhoudingen veelal top-down.
Of de gecommuniceerde coronamaatregelen zelf effectief zijn geweest, laat het onderzoek eveneens in het midden. Hetzelfde geldt voor de handhaving, het dreigen met hoge boetes en zelfs een strafblad, en de rol van boa’s in dat verhaal.
Maatschappelijk draagvlak
Crisiscommunicatie moet maatschappelijk draagvlak zoeken, alle relevante doelgroepen bereiken en effectief inspelen op zorgen en vragen, stelt de OVV. Gemeenten hebben daarin een belangrijke rol: ‘Ga met behulp van lokale partijen stelselmatig in gesprek met burgers om hun zorgen, vragen en behoeften een plek te kunnen geven in het crisis- en communicatiebeleid.’
Geef een antwoord