‘Rijk werkt gemeenten op drie manieren tegen’

VNG-voorzitter Annemarie Jorritsma noemt drie manieren waarop het Rijk gemeenten hindert om hun nieuwe taken straks goed uit te voeren. “Heeft het Rijk zelf wel een transitieplan?”

Met Jorritsma aan het roer heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten er jarenlang op aangedrongen dat gemeenten meer werk te doen kregen. Al die tijd is onderhandeld met verschillende kabinetten. Nu de deadlines voor het uitvoeren van de nieuwe taken in zicht komen, is het volgens Jorritsma evenwel de vraag of de nationale overheid klaar is voor de transities, of beter nog: transformaties.

“Bestaande en nieuwe ambities vergen het uiterste van de gemeentelijke organisaties, zowel ambtelijk als politiek-bestuurlijk”, schrijft de voorzitter in haar bijdrage aan de opiniepagina van het NRC Handelsblad (zie bijlage). “Wat gemeenten daarbij niet kunnen gebruiken, is tegenwind en die ondervinden we momenteel: van de rijksoverheid.”

De landelijke overheid is een struikelblok voor de gemeenten die niet met vergezichten strooien maar heel praktisch aan de slag willen met de problemen waar het Rijk geen oplossingen voor heeft, is de kern van het verhaal. Jorritsma noemt drie manieren waarop het Rijk de gemeenten hindert hun werk te doen:

1. BTW-heffing
   
   Gemeenten moeten belasting betalen als ze met elkaar samenwerken in één ambtelijke organisatie. “Een boete op samenwerking dus.”
2. Controle en verantwoording
   
   Het is de vraag of de democratische controle daadwerkelijk verschuift naar het gemeentelijk niveau, vreest Jorritsma.
3. Heimwee-wetgeving
   
   Het Rijk kan ambtenaren laten gaan, stelt de voorzitter in haar opinie. Het probleem is de zogenoemde heimwee-wetgeving. “Ik bedoel:wetten en regels die op gemeenten worden afgevuurd vanuit ministeries die kennelijk het verleden waarin zij zelf verantwoordelijk waren, niet kunnen loslaten.”

Jorritsma staat erbij, kijkt ernaar, schrijft een opiniestuk. Dit alles in de hoop dat er wezenlijk andere verhoudingen ontstaan. “Een nieuwe tijd, waarin de gemeenten het primaat hebben in de uitoefening van taken dichtbij en mét hun inwoners, vraagt om nieuwe verhoudingen tussen de overheidslagen.” De landelijke overheid zou het verlengde moeten zijn van de gemeenten, die op hun beurt het verlengstuk van de inwoners moeten zijn.

Transitieplan
“Ik merk daar nog te weinig van”, is de conclusie. “Gaat de rijksdienst krimpen nu gemeenten meer te doen krijgen? Heeft het Rijk zelf wel een transitieplan?”