Zomaar een foto van wat een gemeentelijke dienst hygiënisch woningtoezicht zoal in het huis van een hoarder (dwangmatige verzamelaar) aantreft: een onbeschrijflijk smerige keuken vol etensresten, vuile potten, pannen en verpakkingsmateriaal, lege eierschalen verspreid over het aanrecht, een vieze wc-borstel schuin in de spoelbak.
Op de achtergrond liggen vuilniszakken, oude kranten en andere rotzooi tot kniehoogte opgestapeld. De overlast die dit soort situaties veroorzaakt, vormt een groeiend probleem in Nederland. Vaak ligt de oorzaak bij personen met psychische problemen, bij dementie en bij verslaving. Naast onhygiënische toestanden kunnen deze mensen ernstige geluidshinder veroorzaken: schreeuwen en bonken als gevolg van psychoses bijvoorbeeld. Ook ’s nachts gaat het door. Buren weten zich geen raad.
Aanjaagteam Verwarde Personen
In 2015 kwam er een Aanjaagteam Verwarde Personen met als opdracht om alle betrokken partijen bij elkaar te brengen. ‘Aandachtsfunctionarissen’ moesten meer ‘integraliteit’ brengen in de kluwen van gemeente, politie, woningbouw, zorginstellingen, hulpverleners, en wat dies meer zij. Dat is geen gemakkelijke klus, terwijl door bezuinigingen op veel plaatsen de zorg voor ‘verwarden’ niet goed is geregeld. Bovendien bestaat een deel van deze groep uit mensen die zelf uit de zorg willen blijven, waardoor er weinig toezicht op hen plaatsvindt. Totdat een sluimerend probleem plotseling escaleert. Onlangs nog luidde Aedes, een koepelvereniging van woningbouwcorporaties, de noodklok over juridische obstakels en andere knelpunten die vlotte samenwerking en informatie-uitwisseling tussen professionals in de weg staan.
‘Rare anderen’
Natuurlijk, allerlei organisaties en professionals doen ontzettend hun best, maar toch blijft er iets knagen. Er is iets mis met de toonzetting van de hele aanpak. Om te beginnen klinkt de term ‘verwarde personen’ zelf als een onprettig containerbegrip, zeker omdat de nadruk in media en beleid ligt op allerlei risico’s die deze personen zouden belichamen. Stigmatiserend en discriminerend dus, want zo zet je een hele groep kwetsbare mensen ten onrechte weg als gevaarlijk. Ook worden ‘gewone’ burgers bang gemaakt voor ‘rare anderen’ die mogelijkerwijs uit hun plaat kunnen gaan. En dat heeft serieuze politieke consequenties. Geen enkele gemeente wil laks overkomen en voert daarom ‘daadkrachtig’ beleid, al is het maar om de symboliek die hiervan uitgaat.
Onvrijwillige machtsrelatie
Ook valt op dat mensen met psychische klachten in het professionele circuit geregeld als ‘cliënten’ of als ‘klanten’ worden benaderd. Dat zijn ze zeker niet. Klanten kunnen immers uit eigen beweging voor aanbieders kiezen, om vervolgens een dienst of product uit te zoeken. Eerder is het omgekeerde waar: tussen professionals en patiënten (is dat een betere term?) bestaat duidelijk een onvrijwillige machtsrelatie. Tevens gaat achter dit type terminologie een individualistisch mensbeeld schuil alsof het ‘zorgconsumenten’ betreft die voor hun lol problemen veroorzaken. En alsof mensen die met verwardheid kampen enkel ‘gestoorden’ zijn. Kunnen professionals en burgers – wij allemaal dus – nog wel de benodigde aandacht en compassie voor hen opbrengen?
Meer liefde
Blijft er in de samenleving plaats voor personen die afwijken, en krijgen zij een tweede kans als het een keer mis is gegaan? Het antwoord is eenvoudig: er moet meer liefde in het systeem – te beginnen bij betere lokale zorg voor mensen in verwarring die hulp nodig hebben.
Dr. Ronald van Steden is als Universitair Hoofddocent verbonden aan de Kenniswerkplaats Veiligheid & Veerkracht binnen de afdeling Bestuurswetenschappen & Politicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij doet onder meer onderzoek naar de organisatie van lokale veiligheid, wijkagenten en burgerparticipatie via WhatsApp-groepen. Daarnaast is hij geïnteresseerd in particuliere beveiliging, de positieve en negatieve betekenissen van het concept veiligheid, en de relatie tussen veiligheid en geloof. Ook geeft hij college in de master Besturen van Veiligheid.
