Bij de installatie van nieuwe raadsleden moet de gemeenteraad twee dingen doen: de geloofsbrieven van de kandidaten onderzoeken, en beslissen of de benoemde leden worden toegelaten. De huidige wijze van toetsing van kandidaat-raadsleden gaat in een aantal gemeenten echter te ver en nodigt uit tot onterechte weigering.
Voor de duidelijkheid: niet de commissie onderzoek geloofsbrieven, maar de gemeenteraad neemt het besluit tot toelating. Waaraan moet de gemeenteraad dan toetsen? Het antwoord daarop vinden we in twee wetsartikelen. Dat zijn artikel 10 en artikel 13, lid 1 van de Gemeentewet. Hierin worden vereisten voor het raadslidmaatschap en ‘onverenigbare betrekkingen’ genoemd.
In strijd met Kieswet
Een verdergaande toets dan deze, is in strijd met de Kieswet en ondergraaft het democratisch proces dat met de verkiezingen was ingezet. Bedenk hierbij dat de raad niet over zijn eigen samenstelling gaat. Daar hebben we de kiezer en de Kieswet voor.
Hoewel de Kieswet op dit punt uitblinkt in duidelijkheid, is ons ter ore gekomen dat in menig gemeenteraad een uitgebreidere toets is uitgevoerd op kandidaat-raadsleden. We hebben het hier dus over personen die recht op een zetel in de raad hadden, omdat ze voldeden aan de hierboven genoemde eisen.
Desondanks meende de gemeenteraad in deze gevallen dat voorafgaand óók moest worden getoetst aan nevenfuncties en verboden handelingen. Daarbij gaat het om artikel 15, lid 1 van de Gemeentewet. Als je eenmaal lid bent van de gemeenteraad mogen de betreffende functies en handelingen niet worden verricht.
Niet verboden
Het punt is dat iemand die nog geen lid is van de gemeenteraad, dezelfde activiteiten wél mag verrichten. Dit vanwege de simpele reden dat ze voor niet-raadsleden niet verboden zijn. Bijvoorbeeld het voeren van een juridische procedure tegen de gemeente.
Het uitvoeren van een toets op verboden handelingen in het kader van de toelating tot de raad miskent dus iets belangrijks. Namelijk dat van verboden handelingen niet eerder sprake kan zijn dan nádat de betrokkene tot de raad is toegelaten.
Gemeenten waar deze toets in strijd met de Kieswet vooraf is uitgevoerd, deden dit mogelijk op instigatie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Op de VNG-website viel tot voor kort immers te lezen:
‘Bij het onderzoek zal ook de gedragscode (artikel 15, derde lid, van de Gemeentewet) betrokken moeten worden. In deze code zijn onder meer bepalingen opgenomen over al dan niet toegestane nevenfuncties.’
(..)
‘Daarnaast zijn er ook verboden handelingen voor een raadslid. Deze zijn opgenomen in artikel 15 van de Gemeentewet. Als hiervan sprake is op het moment van aanvaarding van het raadslidmaatschap zal hiervoor een oplossing gezocht moeten worden door de benoemde persoon voordat hij of zij daadwerkelijk als lid kan worden toegelaten.’
Toegang ontzegd
Deze informatie van de VNG mist elke basis in de Kieswet. Om die reden mogen gemeenteraden ons inziens geen uitvoering hieraan geven. Dat is de afgelopen weken helaas wel gebeurd. Zo heeft de gemeenteraad van Almelo een rechtmatig benoemd persoon de toegang tot de raad aanvankelijk ontzegd.
Reden voor deze weigering: de betrokkene was verwikkeld in een juridische procedure tegen de gemeente Almelo. Wat in zo’n geval had moeten gebeuren, was dat diegene zonder meer werd toegelaten, waarna hij acuut een punt diende te zetten achter deze procedure. Maar die kans wilde de Almelose gemeenteraad in eerste instantie niet geven.
Bijkomend punt is dat adequate rechtsbescherming voor de kandidaat ontbreekt. Bij het invoeren van het dualisme op 7 maart 2002 is de op dat moment bestaande spoedprocedure bij de Raad van State met een pennenstreek afgeschaft.
Het toelaten van de kandidaten tot de gemeenteraad vraagt om correcte wetstoepassing, juiste informatie daarover van de VNG, een rolvaste gemeenteraad en het opnieuw mogelijk maken van een adequate vorm van rechtsbescherming. Anders ligt willekeur op de loer.
Dr. Gerrit Hagelstein is griffier voor de gemeenteraad in Ede
Mr. Olaf Schuwer is zelfstandig adviseur decentraal overheidsrecht
Geef een antwoord