Integriteit is vaak de ‘joker’ in gemeenten met een verziekte bestuurscultuur. Iets wordt als een integriteitskwestie aangemerkt, terwijl dat niet zo is. Dat is wat het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers in zijn Jaaroverzicht 2017 waarneemt.
Bestuurders horen aanspreekbaar te zijn op aspecten van hun functionele of persoonlijke integriteit. Maar de integriteitskaart wordt volgens het Steunpunt regelmatig te snel getrokken, soms vermengd met politieke motieven of twijfels over functioneren. ‘Zo wordt er verschillend gedacht over ruwe omgangsvormen als integriteitsaspect. De één kenschetst de ruwere omgangsvormen als een integriteitsrisico, de volgende spreekt van bestuursbederf. Weer anderen vinden dat veel gedrag moet kunnen en dat alleen de kiezer daar iets van mag vinden,’ aldus adviseur Hans Groot van het Steunpunt.
Burgemeesters als hoeder
Het Steunpunt ziet ook dat burgemeesters er in toenemende mate naar streven integriteit onderdeel te maken van de normale bedrijfsvoering, in plaats van vooral actie te ondernemen op basis van een incident. Een positieve ontwikkeling. ‘Burgemeesters zijn de hoeder van de bestuurlijke integriteit en beraden zich nog weleens over het daarbij horende handelingsperspectief. Zij kunnen en mogen dat niet slechts beperken tot een handhavende of controlerende rol,’ is de mening van het Steunpunt.
Steunpunt
Politieke ambtsdragers van gemeenten, provincie en waterschappen zijn wettelijk verplicht de bestuurlijke integriteit te bevorderen. Om hierbij te helpen en om te zorgen dat ook kleine gemeenten snel over noodzakelijke expertise beschikken, heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken in 2015 het Steunpunt ingesteld.
In 2017 gaf het Steunpunt 70 keer advies over vermoede integriteitsschendingen. Dat zijn vijf adviesaanvragen meer dan het jaar daarvoor. Net als in 2016 gaat het vaak om mogelijke belangenverstrengeling of de conclusie dat er geen sprake is van een integriteitsschending. Dat staat in het Jaaroverzicht 2017 (pdf). Politieke ambtsdragers hebben in de praktijk gelukkig zelden te maken met integriteitskwesties, concludeert het Steunpunt.
Misbruik dataverzameling
Maar, zegt Hans Groot: ‘Ondermijning, veiligheid en integriteit raken steeds meer met elkaar verweven en de aandacht hiervoor groeit. Een ander toenemend integriteitsrisico is het misbruik van dataverzameling. Denk aan online gegevens gebruiken om verkiezingen te beïnvloeden. Ook de manipulatie van online nieuwsberichten is een risico. Dit soort zaken voorkomen is nog onvoldoende geborgd. Ook aandacht hiervoor bevordert de integriteit van de overheid en het vertrouwen van burgers.’
Rust bewaren
Dat er verschillend wordt gedacht over wat wel en niet onder ‘integriteit’ valt wordt volgens het Jaaroverzicht onder meer aangetoond door de kwestie in Brunssum over vermeende belangenverstrengeling van wethouder Jo Palmen, een zaak die veel aandacht trok. ‘Ook situaties zoals in Brunssum vragen om een nadrukkelijke rol voor de beslissers, vaak burgemeesters, om nuance en rust te bewaren. Goed en tijdig advies kan het verschil maken. Dit betekent soms geen onderzoek doen omdat het onhaalbaar is, een oordeel uitstellen of een ambtsdrager beschermen tegen kwalijke aantijgingen.’
Brunssum
Brunssum is een van de meest veelbesproken voorbeelden van problemen met integriteit in de gemeenteraad. Ook minister van Binnenlandse Zaken Ollongren mengde zich erin. Zoals ze al eerder in reacties aangaf is ze van mening dat de kwestie vooral in de gemeenteraad besproken en verder opgelost moet worden. ‘Ik heb geconstateerd dat de raad de inzet toont te komen tot een nadere bezinning op het integriteitsbeleid en tot herstel van de bestuurlijke situatie,’ schrijft de minister in een brief aan de Tweede Kamer.
Maatregelen
Daarnaast wijst ze op haar onlangs aangekondigde maatregelen om de integriteit van het lokaal bestuur te versterken en aanhoudende bestuurlijke problemen bij gemeenten tegen te gaan. Hoe aanhoudende integriteitsconflicten kunnen worden opgelost en of de minister van Binnenlandse Zaken eventueel een rol moet spelen in de oplossing, daar wordt in nader overleg nog met partners over gesproken. Verder moet het recent opgerichte Netwerk Weerbaar Bestuur van 22 partijen uit overheid, politieke partijen en private ondernemingen – waaronder het Steunpunt – politieke ambtsdragers helpen hun functie veilig en integer te kunnen uitoefenen.
