Gemeenten boos over vertraging aardgasvrije wijken

Er is nog geen groen licht voor de tweede ronde proeftuinen van het Programma Aardgasvrije Wijken. Tot ergernis van gemeenten. De VNG pleit al voor een nationaal programma voor de gebouwde omgeving.

Het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW) heeft als doel met 100 ‘proeftuinen’ zo’n 50.000 woningen in Nederland aardgasvrij of ‘ready’ voor de gasloze toekomst te maken. Op 1 oktober zou minister Ollongren (BZK/Wonen) de projecten voor de tweede ronde bekendmaken.

Pot van 300 miljoen

Dat moment werd uitgesteld. In totaal hebben zo’n zeventig gemeenten een projectvoorstel ingestuurd. Gemiddeld is een rijksbijdrage van 4 miljoen euro per proeftuin beschikbaar voor ongeveer 25 wijken. In het hele programma gaat zo’n 300 miljoen euro om.

Gemeenten zijn boos over het uitstel. ‘Het programma is nodig. Een onderbreking is funest voor het proces,’ licht programmamanager Lian Merkx van de VNG toe. ‘De proeftuinwijken behoren tot de meest zichtbare en concrete plekken in het land waar werk wordt gemaakt van de uitvoering van het Klimaatakkoord.’

Het programma wordt gezien als essentieel voor gemeenten als het gaat om lokaal draagvlak voor de energietransitie. De door het Rijk toegezegde instrumenten om woonlastenneutraliteit voor bewoners te realiseren, zoals gebouwgebonden financiering, zijn er nog altijd niet.

Begrotingen nu in de maak

Praktisch gezien komt daar nog bij dat veel gemeenten niet langer kúnnen wachten. Een maand uitstel lijkt niet lang, maar volgens Merkx is er zo snel mogelijk duidelijkheid nodig. ‘Gemeenten zijn nu met hun begroting voor volgend jaar bezig. Wethouders moeten met een onderbouwd verhaal komen. Uitstel kan er in sommige gevallen toe leiden dat het plan niet kan doorgaan.’

In Deventer bijvoorbeeld velt de raad deze maand haar oordeel over het proeftuinproject daar. Op 1 november gaat de bouw van een nieuwbouwwijk van start met een warmtenet. Als het project gehonoreerd wordt, kan het leidingnet zodanig worden ontworpen dat óók een naastliggende bestaande wijk kan worden aangesloten.

In Montferland zal verder uitstel betekenen dat een woningcorporatie in een nieuwbouwwijk voor ‘all-electric’ in plaats van een warmtenet kiest. Hiermee valt de businesscase voor een warmtenet bij renovatie in omliggende huizen om. En zo zijn er tal van voorbeelden, zegt Merkx.

Tussenevaluatie

Minister Ollongren stelt meer tijd nodig te hebben voor een evenwichtige selectie. Ze wil bijvoorbeeld ook projecten met groen gas en waterstof meenemen. En een goede spreiding realiseren van proeftuinen over grootstedelijk gebied zowel als kleinere steden en dorpen.

Toch was eerder al bekend dat de selectiecommissie haar ei had gelegd. Alleen mocht de officiële bekendmaking nog niet naar buiten. Ollongren kwam er namelijk niet onderuit de medio september verschenen tussenevaluatie van het PAW eerst met de Tweede Kamer te bespreken. Afgelopen maandag vond dat debat plaats.

De Kamer heeft tot nu stevige kritiek op het programma, gevoed door een negatief rapport van de Algemene Rekenkamer. Volgens de controleurs is onduidelijk of de rijksbijdrage voor de eerste ronde van proeftuinen (126 miljoen euro) wel bijdraagt aan het aardgasvrij maken van wijken. Gemeenten zouden maar wat aanmodderen. ‘Geld zoekt plan,’ luidt de harde conclusie.

Eind juni overwoog VVD-Kamerlid Daniel Koerhuis daarom een motie om voorlopig met het PAW te stoppen. Ollongren ontraadde dat, waarop het Kamerlid zijn oproep omsmeedde tot de later aangenomen motie voor een tussentijdse evaluatie van het programma.

Ook die tussenevaluatie wijst op gebreken. De leerdoelen zouden nogal vaag zijn, evenals de vruchten van de geleerde lessen. Verder ligt de focus te veel op het realiseren van aardgasvrije woningen op korte termijn.

Spannend

Voor Ollongren was het begin deze week spannend wat de Kamer van het evaluatierapport zou zeggen. Coalitiegenoot VVD bleek nog altijd niet overtuigd dat het programma moet doorgaan. Koerhuis wil per project de verwachte kosten en harde CO2-winst zien, evenals de verwachte bijdrage van inwoners is.

Andere fracties ergerden zich aan de kritiek van de VVD. Ze willen de tweede ronde zo snel mogelijk starten, want gemeenten en andere overheden willen door. Het stellen van gedetailleerde voorwaarden aan de tweede ronde van projecten hoort niet bij de controlerende taak van het parlement, zeggen de voorstanders.

Betaalbaarheid evident

Volgens minister Ollongren is evident dat de proeftuindeelnemers voor een betaalbare prijs meedoen, want gemeenten houden daar de regie op. De bewindsvrouw stelt dat de kritiek van de Algemene Rekenkamer in de tweede ronde is ondervangen. ‘De aanvraagsystematiek en het selectieproces zijn met een veel stevigere check op de robuustheid van een project.’

De minister maakt de 25 projecten vóór eind oktober bekend. Ze wil in de eerste helft van 2021 starten met de inschrijving voor alweer de derde ronde proeftuinen. Speciale aandacht gaat dan uit naar ‘groot energiebesparingspotentieel’.

Nationaal programma

Maar Merkx van de VNG gaat het nog niet snel genoeg. ‘We moeten de kennis die we opdoen met de proeftuinen veel gerichter en in een veel hoger tempo inzetten voor het vormgeven van een aardgasvrije gebouwde omgeving.’ Daarvoor zou een nationaal programma voor de gebouwde omgeving nuttig kunnen zijn.

De VNG, licht ze toe, is al druk met de opzet van een dergelijk programma. ‘Ik verwacht dat we als gemeenten dan samen met het Rijk meer vaart kunnen zetten achter de energietransitie bij woningen en gebouwen, en met de juiste instrumenten.’