Gemeenten hoeven zich volgens de huidige inzichten geen grote zorgen te maken over het coronavirus in het riool. In die omgeving is het virus fragiel en niet lang infectieus. Analyses van het rioolwater kunnen wél helpen om onderbouwde besluiten te nemen.
In een reeks van tests op Nederlands rioolwater vond onderzoeksinstituut KWR onlangs genetische sporen van het nieuwe coronavirus. Verbazingwekkend is dat niet. Direct na de bekende eerste uitbraak in provinciestad Wuhan in China, toonden wetenschappers al aan dat het virus (SARS-CoV-2 in vaktaal) ook in menselijke ontlasting aanwezig is.
Bij de SARS-uitbraak in Hongkong in 2003 was tevens al genetisch materiaal van dat specifieke coronavirus aangetroffen in rioolwater, afkomstig van ziekenhuizen waar SARS-patiënten werden behandeld.
Eerste coronamaand
Laboranten van KWR doen al zo’n tien jaar onderzoek naar bijvoorbeeld drugs in rioolwater, via monsters bij verschillende rioolwaterzuiveringen in ons land. Corona-analyses werden gemaakt over de eerste periode van de epidemie – van begin februari tot medio maart. De eerste officiële vaststelling in ons land dateert van 27 februari, maar achteraf gezien was het virus toen al zo’n twee weken onder ons, denkt het RIVM.
Het rioolonderzoek spitst zich toe op de waterzuiveringen in Amersfoort, Amsterdam-West, Apeldoorn, Coevorden, Harnaschpolder bij Delft, Schiphol, Tilburg en Utrecht.
Meerdere keren bekeken
In het KWR-lab in Nieuwegein werd genetisch materiaal van het virus uit de verschillende monsters geconcentreerd. Het instituut heeft daar methoden voor ontwikkeld, eerder al, zoals voor het norovirus. ‘Om meer zekerheid te hebben dat het virus echt aanwezig is, hebben we enkele malen getest en de monsters meerdere keren bekeken,’ zegt microbiologisch onderzoeker Gertjan Medema van KWR, tevens hoogleraar Water en gezondheid aan de TU Delft.
Slag om de arm
In de monsters die medio maart bij rioolwaterzuiveringsinstallaties worden genomen, geven de tests in het lab zodanig sterke reacties op het genetisch materiaal, dat KWR samen met het RIVM wereldkundig kan maken dat het nieuwe coronavirus in rioolwater is aangetroffen. De toegepaste analysemethode kan echter niet bepalen of een virus nog actief is. Daar is ze niet op ontworpen. Bij alle onderzochte zuiveringen is het raak, behalve in Apeldoorn.
‘De virusconcentratie in het rioolwater is laag,’ tekent Medema aan. Hij benadrukt dat het vanwege de crisissituatie niet mogelijk was de toegepaste testmethode zelf, die gaandeweg wordt ontwikkeld, uitgebreid te testen en te valideren. Daarom spreekt KWR van ‘voorlopige resultaten’. Er is voornamelijk inkomend afvalwater afkomstig uit de gemeentelijke riolering gemeten.
Gezuiverd water
Alleen in Tilburg werd in eerste instantie gezuiverd rioolwater getest: daarin werd het virus niet aangetroffen. De veiligheid van het gezuiverde water is na uitbreiding van het onderzoek naar meer plekken deze week nog eens bevestigd. KWR wil de methode optimaliseren en valideren tot een volwaardig screeningsinstrument. Regelmatige rioolwatermetingen kunnen dan als waarschuwingssysteem (‘early warning’) vroegtijdig signaleren dat een virus weer vaker voorkomt. De validatie van de analysemethode met peer-reviews zal enkele maanden in beslag nemen, aldus KWR.
Het waarschuwingsinstrument kan ook lokale bestuurders een ‘handvat’ bieden in de nieuwe periode die is aangebroken met het geleidelijk loslaten van de lockdown. De inzichten maken het mogelijk op basis van data te besluiten over maatregelen.
Zicht op infectierisico
Wetenschappers aan de Universiteit van Barcelona hebben meer gegevens verzameld over het infectiegevaar van het coronavirus in rioolwater. Coronapatiënten scheiden niet alleen materiaal uit dat al dood is, aldus de onderzoekers, maar ook levende besmettelijke virusdeeltjes. Het virus zou echter ‘fragiel’ en niet lang ‘infectieus’ zijn. De besmettelijkheid lijkt gauw voorbij, omdat het kwetsbare virusomhulsel kapot gaat, ‘al blijft de duur dat het virus besmettelijk is een punt van aandacht’, aldus een van de onderzoekers tijdens een webinar.
Het Spaanse team verwacht dat het virus in elk geval het zuiveringsproces niet overleeft, zoals de eerste Nederlandse bevindingen staven. De Zuid-Europeanen baseren dit op hun kennis van norovirussen, die ook weg worden gezuiverd ondanks dat ze veel resistenter zijn dan coronavirussen.
Het risico voor medewerkers in de riolering bijvoorbeeld, lijkt dus gering. Buiten de geldende veiligheidseisen en beschermingsmaatregelen worden voor hen geen aanvullende maatregelen nodig geacht.
Onderzoek nodig
Onderzoeksinstituut Stowa van de waterschappen acht de kans eveneens klein dat het coronavirus in gezuiverd rioolwater zit. De Nederlandse rioolwaterzuiveringen zijn weliswaar niet ingericht op het verwijderen van pathogenen, zoals virussen, maar bekend is dat resistente virussen voor minimaal 90 procent worden afgevoerd, doordat ze zich hechten aan het zuiveringsslib.
Ze komen dus niet in het ‘effluent’ terecht dat de zuiveringen op het oppervlaktewater lozen. ‘Er zijn echter nog geen goede studies gedaan naar de overleving van coronavirus SARS-CoV-2,’ zo houdt onderzoekscoördinator Cora Uijterlinde bij Stowa een slag om de arm. ‘Wel is de verwijdering van aanverwante coronavirussen als SARS onderzocht, maar de resultaten van deze studies zijn niet eenduidig.’
Geef een antwoord