De aanpak van dakloosheid werkt op dit moment niet en moet structureel anders, aldus de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS). Preventie en het recht op huisvesting moeten voorop komen te staan. Regie op landelijk niveau is noodzakelijk voor de uitvoering door gemeenten.
Het laatste decennium is het aantal daklozen in Nederland ruim verdubbeld, waarover vorig jaar al brandbrieven door gemeenten werden gestuurd. Naast persoonlijk leed brengt dat ook grote maatschappelijke gevolgen met zich mee. Daarom bepleit de RVS in het advies Herstel begint met een huis een structureel andere aanpak van dakloosheid, gericht op preventie en huisvesting. Het rapport, geïllustreerd met een animatie en infographic, werd vandaag door Jet Bussemaker aangeboden aan staatssecretaris Blokhuis en online gepresenteerd.
‘Herstel begint met een huis is de titel en essentie van het advies over dak- en thuisloosheid. En daar ben ik het helemaal mee eens. Het advies is een kritische spiegel en een bak huiswerk voor overheid en samenleving,’ Twittert Blokhuis in een eerste reactie.
Averechts
Daklozen hebben volgens de raad te maken met een lange periode van bestaansonzekerheid. ‘Regels en procedures die er nu zijn om te helpen werken averechts: ze duwen mensen onbedoeld juist verder naar buiten, in plaats van ze weer op te nemen in de samenleving.’ Het advies geeft opties voor betrokken partijen om eerder in actie te komen als dakloosheid op de loer ligt. ‘Alleen zo komen we tot een verschuiving van het achteraf oplossen, naar het voorkomen van dakloosheid.’
Uitvoering gemeenten
Volgens Bussemaker kan een andere aanpak van dakloosheid ‘niet wachten’. ‘Door de coronacrisis gaat bestaansonzekerheid alleen maar toenemen,’ zegt ze bij de presentatie. Ook is het belangrijk om landelijk beleid te vertalen naar uitvoering door gemeenten. ‘Politieke regie op landelijk niveau is noodzakelijk. Ministeries kunnen samen met gemeenten aan de slag, eerst met laaghangend fruit van belemmerende regelgeving, en ook met structurele oplossingen.’
In de huidige plannen van het kabinet wordt volgens de RVS sterk naar de centrumgemeenten gekeken. ‘Voor maatschappelijke opvang is dat misschien logisch, maar voor de Wmo is de governance niet regionaal, maar lokaal georganiseerd. Terwijl Wmo-voorzieningen wel relevant zijn in het voorkómen van dakloosheid enerzijds en in de ondersteuning na uitstroom uit de opvang anderzijds.’
Recht op maatwerk
Valente, branchevereniging voor de maatschappelijke opvang, sluit zich volledig bij het advies aan. ‘Hiervoor is geld nodig,’ zegt Esmé Wiegman, directeur van Valente, ‘en regie over de departementen heen om dit voor elkaar te krijgen. Het moet afgelopen zijn met de governancestructuur waarin gemeenten en Rijk naar elkaar kunnen wijzen, en waar de mensen om wie het gaat tussendoor glippen. ‘Mensen hebben niet alleen recht op huisvesting, maar ook op maatwerk,’ zegt Wiegman.
De RVS onderschrijft het belang van maatwerk. ‘De groep daklozen is meer divers geworden. Beleid en hulpverlening zijn daar momenteel nog onvoldoende op afgestemd. Deze verschillende routes vereisen maatwerk; het beleid en de hulpverlening moeten hier dichter bij aansluiten en domeinoverstijgend te werk gaan.’
Crisis is een kans
De coronacrisis maakt de situatie volgens Valente versneld erger. Maar biedt volgens Wiegman ook een kans, door de beweging die als gevolg van corona op gang is gekomen: ‘Korte lijnen, denken vanuit gezamenlijke problemen en noodzaak van gezamenlijke oplossingen.’ Bij de presentatie voegt ze eraan toe: ‘De mogelijkheden voor gemeenten om van regels af te wijken en maatwerk te leveren moeten verruimd worden. Het is ook belangrijk dat er geld bijkomt, de budgetten van gemeenten zijn niet toereikend om de verdubbeling van het aantal dakloze mensen aan te kunnen.’
Er komt in ieder geval geld beschikbaar om actiepunten van gemeenten uit te voeren, schrijft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) in een reactie. ‘De VNG heeft veel waardering voor het advies en pleit net als de RSV voor structurele aandacht voor dit onderwerp. Dat betekent dat er wat ons betreft dus ook structureel budget beschikbaar komt. Daarover willen we graag met het Rijk in gesprek.’
Staatssecretaris Blokhuis lanceert binnenkort zijn plan van aanpak voor dakloosheid, veel gemeenten gaan daarin volgens de VNG mee. De koepel roept het kabinet op om samen met gemeenten een forse versnelling in te zetten van goedwerkende programma’s – WeerThuis, de Woondeals en de Taskforce Wonen en Zorg – waarbij gemeenten, corporaties en de instellingen samenwerken om de problemen terug te dringen.
Recht op huisvesting
De Raad ziet een dak boven het hoofd als het startpunt van herstel voor daklozen. ‘Vanuit een plek om te wonen volgt een persoonsgerichte aanpak van problemen op andere levensgebieden. Dit kan al binnen de bestaande wet met het recht op huisvesting, maar wordt niet gebruikt.’ Rijk en gemeenten moeten de regie nemen bij het creëren van veel meer tijdelijke woningen. En ook eigen woonoplossingen van burgers stimuleren en waarderen.
‘Reeds bestaande beleidsruimte, zoals het maken van uitzonderingen bij de kostendelersnorm of het afschaffen van het zelfredzaamheidscriterium, wordt onvoldoende benut.’ Ook is volgens de RVS een interdepartementale werkgroep nodig, over beleidsdomeinen en termijnen heen. ‘Beleid voor dakloosheid houdt niet op met extra woningen en moet er voor altijd zijn.’
Spijker op zijn kop
Volgens Maarten van Ooijen, wethouder maatschappelijke ondersteuning en welzijn in Utrecht, slaat het advies ‘de spijker op zijn kop’. ‘Oplossen dakloosheid begint met eigen woning. Dit advies vraagt een fundamentele, volledige herziening van onze maatschappelijke opvang. In Utrecht staan we klaar om die verandering te starten,’ twittert hij in een reactie.
Geef een antwoord