De conclusies van de Nationale ombudsman liegen er niet om: voor vrouwen die in de vrouwenopvang zitten, is het door een wirwar aan regelingen en procedures die slecht op elkaar aansluiten zo goed als onmogelijk om zelfstandig hun weg te vinden in alle bureaucratie. Een eigen inkomen en een huurwoning regelen is buitengewoon complex, schulden nemen vaak toe, de rechtspositie staat onder druk en hulp voor de kinderen laat (veel te) lang op zich wachten. Vaak is het een kwestie van puur toeval of de vrouwen bij al deze knelpunten hulp krijgen. Gemeenten zouden hier een actievere rol in moeten nemen, constateert de Nationale ombudsman.
Nationale ombudsman Reinier van Zutphen constateert verschillende knelpunten bij aanmelding, tijdens en na de opvang. Zo is het regelen van een eigen inkomen voor de vrouwen complex, het duurt lang en veroorzaakt administratieve rompslomp, hun schulden nemen tijdens de opvang vaak verder toe en de hulpverlening aan hun kinderen duurt lang.
Dringend beroep
Van Zutphen: “Ik doe een dringend beroep op de zorgplicht van VWS en gemeenten om de knelpunten aan te pakken en het voor deze kwetsbare groep vrouwen makkelijker te maken.”
Jaarlijks maken ongeveer 12.000 vrouwen, meestal met kinderen, noodgedwongen gebruik van een opvangplek in een vrouwenopvang. Het is een kwetsbare groep vrouwen: ze zijn vaak mishandeld, hebben psychische problemen of zitten in een zorgwekkende financiële situatie. De Nationale ombudsman kreeg signalen dat de vrouwen tegen (financiële) knelpunten aanliepen tijdens de opvang.
De Nationale ombudsman heeft de (financiële) knelpunten in kaart gebracht waar deze vrouwen tegenaan lopen. Bij binnenkomst in de vrouwenopvang moeten zij allerlei (financiële) papieren ondertekenen, terwijl ze nauwelijks beseffen wat er in staat en wat de consequenties daarvan zijn. Ook ontvangen zij vaak geen beschikking waardoor zij vaak niet weten dat zij een eigen bijdrage moeten betalen of hoe hoog die is.
Geen onafhankelijke cliëntondersteuning
Tijdens het verblijf moeten zij een inkomen gaan regelen, om weer financieel op eigen benen te kunnen gaan staan. Dat is complex, duurt lang en is een administratieve rompslomp, constateert de Nationale ombudsman. Schulden nemen tijdens het verblijf vaak toe, maar voor schuldhulpverlening komen deze vrouwen vaak niet in aanmerking. En er wordt geen onafhankelijke cliëntondersteuning ingezet om de vrouwen hierbij te helpen. Hulpverlening voor hun kinderen komt traag op gang, omdat die weer uit een ander potje gefinancierd wordt en omdat hiervoor vaak ook de toestemming van de vader vereist is. Zijn ze klaar om uit te stromen, dan is het bijvoorbeeld moeilijk om een urgentieverklaring te krijgen voor een huurwoning als er schulden zijn. Überhaupt is het met schulden nauwelijks mogelijk om in aanmerking te komen voor een huurwoning.
In theorie zijn er verschillende regelingen voor de vrouwen, maar de Nationale ombudsman constateert dat de administratieve werkelijkheid van de overheid niet aansluit op de leefsituatie van de vrouwen. Zij zijn nauwelijks in staat om zelfstandig hun weg hierin te vinden en zijn afhankelijk van toeval of ze daar hulp bij krijgen. Een andere conclusie is dat de rechtsbescherming van de vrouwen onder druk staat omdat vrouwen vaak geen beschikking ontvangen. Hierdoor hebben zij geen mogelijkheid bezwaar te maken als ze bijvoorbeeld niet worden toegelaten tot de opvang.
Gemeenten
Oplossingsrichtingen kunnen zijn: meer structureel overleg tussen gemeenten en vrouwenopvanglocaties over de uitvoeringsregelingen en maatwerkoplossingen, het inzetten van onafhankelijke cliëntondersteuning en het zo snel mogelijk in gang zetten van eventuele schuldhulpverlening.
De Nationale ombudsman stelt dat de overheid een zorgplicht heeft om ervoor te zorgen dat kwetsbare mensen niet buiten de boot vallen. Hij beveelt de minister van VWS aan om als ‘systeemverantwoordelijke’ regie te nemen in het oppakken van de geconstateerde knelpunten. Echter de uitvoering van de vrouwenopvang ligt voor een groot deel bij gemeenten. Daarom vraagt de ombudsman gemeenteraden hierin eveneens een actieve volop te pakken.
