Het sociaal domein drukt zwaar op de begroting van gemeenten. Zij zijn daarom ontevreden over de hoogte van het budget vanuit het Rijk. Dat meldt accountants- en adviesbureau BDO op basis van onderzoek naar de financiële gezondheid van gemeenten.
BDO onderzocht financiële kengetallen en cijfers over 2008 tot en met 2017, van de toen nog 388 gemeenten. De hoofdconclusie van de Benchmark Nederlandse gemeenten is dat de financiën onder druk staan door de tekorten in het sociaal domein. Veel decentrale overheden kunnen de begroting maar moeilijk sluitend krijgen, wat leidt tot onvrede over de hoogte van het budget vanuit het Rijk. Ook de verdelingssystematiek krijgt veel kritiek.
Zorgenkindje
Het ‘belangrijkste zorgenkindje’ op financieel gebied vormt volgens het onderzoek nog steeds het sociaal domein. Bezuinigingen en vaak onbeheersbare uitgaven leggen veel druk op de meerjarenbegroting. De tekorten zijn gemiddeld gezien groot en vormen een nieuw en belangrijk risico voor de komende jaren, waarschuwt BDO, die bang is dat het aantal gemeenten onder preventief toezicht flink kan gaan stijgen door deze ontwikkeling.
Algemeen directeur van de VNG Jantine Kriens herkent de conclusies uit het rapport: ‘Alle gemeenten staan zwaar onder druk: er moet nu al geld bij. Gemeenten hebben tijdens de crisis verantwoordelijkheid genomen door deze taken op zich te nemen met een beperkt budget. Zij kunnen nét hun begroting sluitend maken, dat is knap. We werken aan een nieuw verdeelmodel dat pas in 2021 klaar is. Maar zo lang kunnen we niet wachten,’ reageerde Kriens op BNR Radio.
Keuzes
De totale uitgaven van gemeenten op het sociaal domein bedroegen volgens de benchmark in 2017 ruim 24 miljard euro, per inwoner gemiddeld circa 1400 euro per jaar. Overal is er de ambitie om de kosten op dit gebied terug te dringen en moeten. Dat vereist keuzes maken. Zowel colleges als gemeenteraden zien zich gedwongen prioriteiten te stellen om zodoende de begroting sluitend te krijgen, aldus BDO.
Solvabiliteit en schulden
De gemiddelde solvabiliteit is de afgelopen jaren flink gedaald, van bijna 42 procent in 2009 tot iets meer dan 35 procent in 2017. De recessie heeft er volgens de onderzoekers ‘ingehakt’. Hoewel er sinds 2015 sprake is van een lichte opleving, is de prognose dat de solvabiliteit vanaf 2018 weer afneemt door de gesignaleerde problemen. Hetzelfde geldt voor de schuldquote, die is tijdens de crisisjaren omhooggegaan en daalt weer enigszins, maar neemt naar verwachting de komende jaren toe. Voor investeringen zijn langlopende leningen nodig.
Aanbevelingen
Om de wankele financiële positie van gemeenten te verbeteren doet BDO aanbevelingen: herijking van de algemene uitkering, herbezinning van taken en omvang van gemeenten en het aanpassen van het provinciaal- en Rijkstoezicht. Gemeenten ‘moeten hun weerbaarheid en wendbaarheid voortdurend monitoren’. Ook doen ze er verstandig aan na te denken over nieuwe vormen van samenwerken en financieren zoals ‘social impact bonds’, waarbij privaat geld wordt ingezet om maatschappelijke vraagstukken op te lossen.
Grondexploitaties
Nog een positief punt uit het onderzoek: het lukt gemeenten na de economische crisis weer om hun grondposities te verzilveren. In grote plaatsen wordt het nu juist een uitdaging om schaarse grond te bemachtigen die verkocht kan worden. In krimpgebieden, vooral in de provincies Zeeland, Friesland en Groningen konden gemeenten het minst profiteren van de aantrekkende economie en de gevolgen hiervan op de grondexploitaties.
Lokale overheden in de provincie Flevoland zijn het meest solvabel, hebben de laagste schuldquote en zijn volop bezig hun grondposities te verzilveren.
Geef een antwoord