De ondermijnisering van veiligheid

Je leest het goed: er staat ondermijnisering. Onder criminologen is het gemeengoed de maatschappelijke ontwikkeling over de afgelopen decennia te duiden in termen van ‘securitisering’. We kijken steeds meer door de bril van de veiligheid naar allerlei sociale processen. Elke school heeft een uitgebreid veiligheidsplan. En in een beetje gemeente is er een afdeling openbare orde en veiligheid.

Op alle beleidsterreinen – (gezondheids)zorg, woningbouw, omgevingswet enzovoort – komt vroeg of laat de vraag naar de veiligheid om de hoek kijken. Let maar eens op: vaak gaat de helft of meer van het journaal over veiligheid. Dat is securitisering. Daar kun je voor of tegen zijn, het is er gewoon.

Cellen staan steeds vaker leeg

Maar in de wereld van de maatschappelijke veiligheid is momenteel iets bijzonders aan de hand. De commune criminaliteit zoals diefstal, inbraak en geweld, daalt systematisch en al vele jaren – op alle fronten en niet alleen in Nederland. De in de jaren negentig in alle haast bijgebouwde cellen staan steeds vaker leeg. Geeft dat hogere ophelderingspercentages en een lagere werklast voor politie, OM en al die andere veiligheidsfunctionarissen? Nee, ze hebben het drukker dan ooit. Maar vooral met andere, veel ingewikkeldere zaken, waaronder cybercrime en polarisatie. En met ondermijning: illegale activiteiten die de integriteit van de samenleving (bestuur, organisaties, publieke moraal) aantasten.

De bril van ondermijning

Burgers kan het vaak niet zoveel schelen – die ondermijning. Of ze hebben er zelfs baat bij. Vandaar dat wij spreken van hidden impact crime (als variant op high impact crime zoals inbraak en roofovervallen). De maatschappelijke schade is enorm, maar we krijgen er maar moeilijk vat op. Onze Kenniswerkplaats Veiligheid & Veerkracht is zich er daarom steeds meer mee gaan bezighouden. En dat geldt voor de gehele veiligheidswereld. Het is ondermijning voor en ondermijning na. Vandaar dus: ‘ondermijnisering’: we kijken steeds meer door die bril naar de risico’s in de samenleving.

Burgemeester ligt wakker

Ik moet er soms wel om lachen, om de vaagpraat in ‘het veiligheidswereldje’: opeens heeft iedereen er verstand van. Men lijkt soms maar wat blij dat er zich iets nieuws aandient. Toch zie ik weinig reden om er cynisch over te doen. Volgens de factcheck van NRC Handelsblad klopte de uitspraak dat de omzet in de Tilburgse drugswereld ongeveer gelijk is aan de gemeentelijke begroting van die stad. En ons onderzoek laat zien dat in veel gemeenten de burgemeester wakker ligt van die verborgen impact: motorbendes, mensenhandel, grootschalige hennepteelt of hardnekkig verzet tegen overheidsgezag, soms in de vorm van regelrechte bedreigingen.

De goede sterkte

Er is dus wel enige reden voor de ondermijnisering van het veiligheidsveld. Het is van belang om het programma dat daarvoor op stapel staat te voorzien van een sterke kennismotor. Het criminaliteitspreventieprogramma van de jaren negentig was zo succesvol omdat het werd begeleid door een programma dat beschreef, monitorde, buitenlandse ontwikkelingen volgde, en kritisch bleef kijken. Volgen wat er gebeurt en zorgen dat het goede gebeurt! Niet alleen voor een kosteneffectieve inzet van middelen, maar ook voor de conceptuele ondersteuning, de bewustmaking en het lerend vermogen. Als we dan toch door de bril van de ondermijning gaan kijken, laat die dan wel de goede sterkte hebben.

Hans Boutellier is wetenschappelijk directeur van het Verwey-Jonker Instituut, hoogleraar veiligheid & veerkracht aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en voorman van de Kenniswerkplaats Veiligheid & Veerkracht.