Gemeenten kunnen helemaal niks ‘terugleggen’

De noodkreet van gemeenten vandaag valt niet mis te verstaan. Maar het dreigement om taken ‘terug te leggen’ bij het Rijk is in een aantal opzichten opmerkelijk. Zo gaat de VNG niet over de wetgeving waarin dit is geregeld.

‘Het Rijk heeft dit bij wet bepaald. Gemeenten kunnen daarom niet zeggen: wij voeren ’t niet uit, we geven het terug,’ zegt Marcel Boogers, hoogleraar innovatie en regionaal bestuur aan de Universiteit Twente. Dat de wetgever er niet voor terugdeinst gemeenten te overrulen, bleek onlangs nog bij de invoering van het Wmo-abonnementstarief. Gemeenten waren massaal tegen; beide Kamers stemden unaniem met het voorstel in.

Overgenomen van provincie

Boogers noemt nog een bijzonder aspect van de VNG-boodschap: ‘De jeugdzorg komt niet bij het Rijk maar bij provincies vandaan, in die zin lijkt de term terugleggen ook wat ongelukkig gekozen.’ Dat betekent overigens niet dat het kabinet geen enkele verantwoordelijkheid meer zou hebben. Dat de VNG daarop wijst, is wel degelijk gegrond. ‘De minister houdt de stelselverantwoordelijkheid, zoals dat heet. Oftewel de politieke eindverantwoordelijkheid als er grote problemen zijn en er geld bij moet.’

Maar, zegt Boogers, zullen we ook even kijken naar de rol van de VNG zelf? ‘De VNG heeft er zelf op aangedrongen: geef ons die taken, hoe meer hoe beter. De VNG was er zelf bij toen werd besloten dat die overheveling gepaard zou gaan met bezuinigingen, omdat gemeenten het allemaal efficiënter zouden kunnen. Daarbij is niet goed opgelet. Ze hadden kunnen leren van de decentralisatie van de jeugdzorg in Denemarken. Dan was redelijk voorspelbaar geweest wat we nu zien gebeuren. Je zag daar na een problematische aanloop pas weer verbeteringen toen de regionale schaal weer werd opgezocht.’

Extra geld niet dé oplossing

Wat de deskundige betreft is het te vroeg om te zeggen dat de decentralisaties zijn mislukt. ‘Dit heeft echt meer tijd nodig, we zien nu pas de eerste veranderingen voor zaken als maatwerk en preventie, waar uiteindelijk de besparingen vandaan moeten komen. Met extra geld, waar gemeenten om vragen, los je denk ik ook niet alle problemen op. Die steun is misschien nodig om aanloopproblemen op te lossen, dat wel.’

Achteraf is het de vraag, zegt Boogers, of het kabinet ‘meteen zo draconisch de financiële duimschroeven had moeten aandraaien. Wat zich hier wreekt, is dat het kabinet steeds heeft geredeneerd vanuit zijn eigen belang: de noodzaak om te bezuinigen.’