Vroegsignalering en privacy hoeven elkaar niet te bijten

Vroegsignalering van schulden en privacy lijken een tegengestelde combinatie, maar hoeven elkaar niet te bijten. Als je kunt legitimeren waarom je als gemeente inbreuk maakt op privacy en je aan de spelregels houdt. Dat zegt Jan Siebols, initiatiefnemer van het project Landelijke uitrol vroegsignalering.

Siebols startte in 2008 in de gemeente Amsterdam het project Vroeg Eropaf en werkte eraan tot zijn pensioen in mei 2016. In de aanpak werken gemeenten samen met crediteuren als energiemaatschappijen, lokale Belastingdienst en zorgverzekering. Ze krijgen een melding bij een betalingsachterstand om zo in een vroeg stadium mogelijke schuldenaren op te sporen en schuldhulpverlening te bieden.

Landelijke uitrol

Sinds zijn pensioen is Siebols bezig met de landelijke uitrol van het project. Er lopen op dit moment ongeveer vijftig vroegsignaleringsprojecten in rond de honderd gemeenten. ‘We zijn nu zo’n twee jaar bezig en de ambitie van landelijke uitrol gaat de goede kant op. Binnen gemeenten is er nadrukkelijke behoefte. Toen Vroeg Eropaf startte in Amsterdam kwamen veel gemeenten over de vloer met interesse. Maar alleen informatie was niet genoeg, het project moet echt ingezet en opgestart worden in een gemeente, of bij een aantal gemeenten gezamenlijk. Dat doen we nu met de projectgroep. Het leeft heel breed, overal waar we komen krijgen we de handen op elkaar.’

In de wet

De behoefte aan vroegsignalering van schulden is volgens Siebols groot en zal in de toekomst alleen maar groter worden. Het kabinet werkt aan een wijziging van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) om gegevensuitwisseling voor vroegsignalering te faciliteren. Dat vroegsignalering in de wet wordt opgenomen is een hele belangrijke stap volgens Siebols. ‘De mogelijkheid is er al, maar er gaan hiermee meer opties ontstaan. Het is nog even afwachten wat het precies inhoudt. De verwachting is dat het medio 2020 zijn beslag gaat krijgen.’

Handreiking

Maar hoe waarborg je op dit moment bij vroegsignalering van schulden de privacy van debiteuren? En wat is er veranderd door de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG)? Op basis van de ervaringen uit het project Landelijke uitrol vroegsignalering is de handreiking ‘Vroegsignalering schulden en bescherming persoonsgegevens’ (pdf) gemaakt door PBLQ. Deze toont volgens de makers aan dat het mogelijk is om de privacy te waarborgen, mits aan enkele randvoorwaarden wordt voldaan.

Privacygevoelig

Bij vroegsignalering heb je volgens Siebols op twee manieren te maken met privacygevoeligheid. Ten eerste gaat er een melding van wanbetaling via de crediteur (zoals energiemaatschappij of zorgverzekeraar) naar de gemeente. Daarna gaat de gemeente ongevraagd op de persoon af. ‘Daar is een hele goede privacyaanpak voor nodig. De afweging voor de gemeente is: weegt het belang om het te doen op tegen de inbreuk op privacy? Daar zeggen wij nadrukkelijk van: doen, het levert namelijk niet alleen voor gemeenten, maar vooral voor de burger heel veel voordelen op,’ legt hij uit.

Betalingsproblemen worden meestal niet door inwoners zelf gemeld. Siebols: ‘Mensen vragen vaak geen hulp uit schaamte, de schuld loopt op en dan is het eigenlijk al te laat. Je wordt eerder geholpen met vroegsignalering en daardoor ligt de succesratio hoger. In 40 procent van de situaties blijkt dat er onvoldoende gebruik is gemaakt van inkomensverruimende middelen zoals toeslagen. Door mensen hierop te wijzen en daarmee hun budget te verruimen, heeft vroegsignalering een bewezen werking. Niet alleen voor de gemeente, maar ook voor debiteuren.’

Bewijs

Dat bewijs is volgens Siebols heel belangrijk. ‘Als gemeente moet je aantonen: waarom maken we inbreuk op privacy. De bewijslast is noodzakelijk. Het grote voordeel is dat er al veel resultaten van andere gemeenten zijn om te kunnen laten zien, de resultaten legitimeren het. Ik vind privacy een hoog goed dat je als gemeente koste wat kost moet beschermen. Dus het is goed dat er regels zijn, de kunst is om de uitgangspunten van het project te matchen binnen de regels.’

Binnen grenzen

Er worden volgens Siebols veel vragen naar aanleiding van de AVG gesteld door gemeenten, maar hij heeft alle antwoorden al paraat. ‘Met de handreiking blijf je als gemeente binnen de grenzen. De AVG maakt het niet overdreven complex, maar je moet je wel netjes aan de spelregels houden. Dat betekent dat de gegevens alleen terechtkomen bij wie het hoort en dat je goede afspraken maakt met samenwerkende partijen. Doe aan dataminimalisatie; niet méér gegevens dan nodig en niet bij meer mensen dan nodig.’

Ook een goede infrastructuur waar informatie terechtkomt kan bijdragen om je aan de regels te houden. Er zijn verschillende bronnen bij vroegsignalering. Gemeenten kunnen een melding rechtstreeks ontvangen of bijvoorbeeld via de Vindplaats van Schulden van BKR, die ze distribueert. ‘Dat is een heel mooi systeem. Het voordeel is dat er combinaties gemaakt kunnen worden, bijvoorbeeld dat je als gemeente pas een melding krijgt als er achterstand is bij betaling van energie én water.’ Al zou huur wat Siebols betreft wel buiten het systeem moeten blijven.

Huurachterstand

‘Een huurachterstand van twee maanden is voldoende ernstig om direct actie te ondernemen. Qua volume en consequenties neemt huur een bijzondere positie in. Dat geven we ook aan bij gemeenten. Als de huur niet betaald wordt is er een vergaand probleem. De crediteuren die eerder onbetaald blijven zijn energie, water, zorg et cetera. Mensen met schulden blijven zo lang mogelijk de huur betalen om ontruiming te voorkomen. Dus als het gebeurt weet je dat er veel meer schuld is en dat legitimeert om er direct op af te gaan.’

Niet weerhouden

De conclusie is volgens Siebols voor gemeenten dan ook: ‘Denk goed na over vroegsignalering. Ga niet opnieuw het wiel uitvinden, maar gebruik de ervaring die elders is opgedaan en laat je vooral niet weerhouden door de angst voor het schenden van privacy.’