Huidige regels ongeschikt om online ordeverstoringen te tackelen

Verstoringen van de openbare orde beginnen steeds vaker online, zoals bij de avondklokrellen en boerenprotesten. Een probleem voor veel gemeenten en politie omdat de meeste wetgeving geldt voor de fysieke wereld. De huidige regels zijn ongeschikt voor gemeenten om online ordeverstoringen ’te tackelen’. Binnen de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) is er een beperkt aantal mogelijkheden.

Dat concludeert Lector lokaal bestuur en digitalisering Willem Bantema van NHL Stenden Hogeschool. Hij onderzocht met zijn team de mogelijkheden van de APV voor de aanpak van online aangejaagde ordeverstoringen. Bijvoorbeeld het oproepen tot demonstraties of illegale evenementen. De resultaten zijn gepubliceerd in het rapport Juridische grenzen en kansen bij openbare-ordehandhaving.

De Vereniging van Nederlandse gemeenten trok begin dit jaar dezelfde conclusie. ‘Gemeenten willen op verantwoorde wijze online monitoren. Daarbij hebben ze behoefte aan duidelijke juridische kaders. Dit laat helaas nog wel enige tijd op zich wachten.’ En die kaders zijn er nog steeds niet. Om toch te kunnen blijven monitoren, wordt daarom eerst gegrepen naar noodoplossingen. ‘Het gebrek aan een expliciete juridische basis betekent niet dat er niets mag.’

Kernvraag

Het Districtelijk Veiligheidsoverleg IJsselland, met daarin de 11 burgemeesters uit de regio IJsselland, politie en Openbaar Ministerie, gaf opdracht voor het onderzoek van Bantema. ‘Als we zien dat er online wordt opgeroepen tot rellen of het verstoren van de openbare orde, welke juridische mogelijkheden hebben we dan om in te grijpen? Dat was de kernvraag,’ aldus voorzitter van het overleg en burgemeester van Zwolle, Peter Snijders.

Enkele jaren terug bestond er onder burgemeesters terughoudendheid om op te treden tegen online ordeverstoringen. In 2020 voelden burgemeesters zich overwegend verantwoordelijk voor het voorkomen van ordeverstoringen die op internet worden aangejaagd, zoals rellen. Het is alleen niet helemaal duidelijk welke handelsruimte zij hebben als het gaat om de online inzet van bevoegdheden.

Last onder dwangsom

In de eerdere onderzoeken gaf de helft van de ondervraagde burgemeesters aan wel iets te zien in het opleggen van een last onder dwangsom. ‘Dat deden ze al om bijvoorbeeld illegale evenementen te beëindigen, maar niet tegen online uitingen waarvan verwacht wordt dat die tot ordeverstoringen kunnen leiden.’ Onder andere door grondrechten, jurisdictieproblemen, wetgeving die gericht is op het fysieke domein en door een onduidelijke relatie tussen online gedragingen en de openbare orde, kan de burgemeester zijn bevoegdheden niet online toepassen.

Verkennen

Bantema begrijpt de behoefte van gemeenten aan handvatten. ‘Het past bij deze tijd, dat burgemeesters de juridische mogelijkheden van de online wereld gaan verkennen.’ In Utrecht probeerde Sharon Dijksma dat vorig jaar met een online gebiedsverbod en burgemeester Femke Halsema van Amsterdam stelt een proef in om geweld via drillraps te voorkomen. ‘Het blijft alleen onduidelijk wat ze wel en niet mogen. In die zin dragen deze proeven bij aan meer inzicht in mogelijkheden en beperkingen,’ aldus de onderzoeker.

Opties APV

Het rapport geeft geen kant-en-klare oplossingen, maar een aantal opties die overheden verder kunnen helpen. ‘Wij hebben gekeken wat er binnen de APV kan. Op basis van de juridische analyses lijkt de APV een complexe, maar niet onbegaanbare route. Vooral vanwege grondrechten zijn de mogelijkheden beperkt of niet toegesneden op het online domein. Dat geldt niet alleen voor de APV. Ook de Gemeentewet is in een hele andere tijd tot stand gekomen en gericht op het fysieke domein.’

Oplossingen

Volgens Bantema zijn de huidige regels ongeschikt om online ordeverstoringen te tackelen, maar kan dat opgelost worden. In België is bijvoorbeeld door in het Algemeen Politiereglement toegevoegd dat bepaalde regels ook online gelden. Wat het virtuele domein precies is en hoe dit gereguleerd kan worden door gemeenten, zou bijvoorbeeld in de Gemeentewet vastgelegd kunnen worden.

Wetgeving

Eerder gaf de minister van Justitie en Veiligheid aan dat het aan gemeenteraden is om verder te verkennen of de APV mogelijkheden biedt. Op basis van de uitkomsten van dit onderzoek ligt het meer voor de hand dat wetgeving ontwikkeld wordt om gemeenten verder te ondersteunen, meent Bantema. Bijvoorbeeld door expliciete bevoegdheden toe te kennen aan burgemeesters. ‘In verband met privacy en vrijheid van meningsuiting moeten daar goede juridische waarborgen voor komen.’

Verder helpen

Dat die duidelijke regelgeving er moet komen, is volgens de onderzoeker een gegeven. ‘Inwoners kunnen zich veel sneller organiseren dan overheden. Dat hebben we wel gezien tijdens Covid-19 en ik denk dat we dat steeds meer gaan zien. We hopen met dit onderzoek de gemeenten en de landelijke overheid een stap verder te helpen.’

Peter Snijders gaat de uitkomsten van het onderzoek aanbieden aan de ministers van Justitie en Veiligheid en Binnenlandse Zaken. ‘Als burgemeesters van IJsselland gaan we hierover graag landelijk het gesprek aan. Het zou mooi zijn als we gezamenlijk tot een goede juridische basis komen om in voorkomende gevallen adequaat te kunnen reageren én handelen.’