‘Een van de belangrijkste manieren waarop gemeenten kunnen strijden tegen ondermijning is de aanpak van witwassen. Zorgen dat het illegale geld niet in omloop komt, en de ondernemingen waar dat gebeurt opsporen en aanpakken.’ Dat zegt Arjen Gerritsen, burgemeester van Almelo.
Gerritsen is als burgemeester betrokken bij de aanpak van ondermijning, maar ook in de veiligheidsregio Twente waar hij portefeuillehouder op dit onderwerp is. In die regio spelen zaken als illegaal gokken en hennepteelt. In Almelo voerde Gerritsen een strengere aanpak in tegen hennepteelt. Geen waarschuwing meer, maar directe sluiting van panden en huizen waar wordt gekweekt.
Witwassen
‘Hierdoor zijn er meer sluitingen en dat betekent meer werk, het resultaat is wel dat het daardoor minder aantrekkelijk wordt om in mijn gemeente hennep te kweken. Maar,’ zegt Gerritsen tegelijkertijd, ‘we kunnen wel eindeloos doorgaan met het sluiten van henneppanden, eigenlijk moeten we proberen aan de voorkant van het vraagstuk te komen door witwassen aan te pakken. Ondermijning zit hem in het feit dat het illegale geld komt bovendrijven als het witgewassen wordt. Die branches waarin dat gebeurt moet je reguleren. Zoals kapperszaken, ijssalons, autohandels, belhuizen, zonnestudio’s; plaatsen waar veel moeilijk herleidbaar cashgeld in omloop is.’
Moeilijker maken
Gerritsen doelt hiermee op het feit dat er in één straat bijvoorbeeld vijf kapperszaken zitten waar je bijna geen klanten ziet, ‘maar die wel omzetten verantwoorden waarvan je mag aannemen dat er geld wordt witgewassen’. Hij vindt dat er meer moet worden ingezet om dit soort bedrijven aan te pakken. Bijvoorbeeld door strenger toezicht en meer controles van de Belastingdienst. Maar ook door als gemeenten in bestemmingsplannen de mogelijkheid van vestiging binnen bepaalde branches in te perken, zonder dat de vrijheid van ondernemen in gedrang komt. Dat de hennepteelt in handen is van een aantal grote organisaties, maakt het volgens de Almelose burgemeester lastig om het probleem lokaal aan te pakken. ‘Wat we wel kunnen doen is het moeilijker maken om in een gemeente een plantage te vestigen en het geld wit te wassen. Zorgen dat het geld niet meer in omloop kan komen.’
Drietrapsraket
Bij de aanpak van ondermijning wijst Gerritsen op een zogenoemde drietrapsraket. Die bestaat als eerste uit de klassieke instrumenten zoals bestuursdwang en het sluiten van panden. Ten tweede: aan de voorkant het witwassen in de branches aanpakken en als derde: ‘vermaatschappelijken’ van ondermijning. Met dat laatste bedoelt hij dat het probleem van ondermijning meer een vraagstuk van de maatschappij moet worden. ‘Het raakt ook onschuldige burgers die in de buurt van zo’n kwekerij wonen en te maken hebben met brandgevaar of onveilige situaties. Je zult er maar naast wonen. En moet je het slikken dat mensen bij jou in de wijk het breed laten hangen en een dure auto rijden, terwijl ze het geld op een moreel onjuiste manier verkregen hebben en je zelf bijna niet kunt rondkomen?’
Vermaatschappelijking
In de vermaatschappelijking kunnen gemeenten een grote rol spelen volgens Gerritsen. ‘We zijn de overheid die het dichtste bij de burger staat en kunnen het goede voorbeeld geven en voorop lopen in de aanpak.’ Hij is van mening dat er meer gebruik kan worden gemaakt van de ogen en oren op straat zoals Boa’s, handhavers, gemeentelijk toezicht en wijkagenten. Maar ook van burgers die opvallende dingen zien gebeuren. Dat iemand ineens in een dure auto rijdt bijvoorbeeld, of dat bij een pand in je straat altijd de gordijnen dichtzitten en ‘s avonds rond hetzelfde tijdstip een auto stopt. ‘We moeten inzien dat je dat niet moet willen, maar dat je het moet durven én kunnen melden. Dat is geen klikken, maar werken aan de maatschappij.’
Eén overheid
Ook heel belangrijk is de samenwerking tussen overheden. ‘In het geval van ondermijning is het nodig om als één overheid op te treden,’ zegt Gerritsen. ‘In de Veiligheidsregio Twente hebben we dat eigenlijk wel goed op orde. We hebben een programma Ondermijning waarbij alle partners zoals politie, Openbaar Ministerie, Belastingdienst en gemeenten met elkaar werken aan een preventieve aanpak. Hoe kunnen we het de bedrijven moeilijk maken en hoe kunnen we ondermijning als thema onder de mensen brengen? Er is een open houding naar elkaar en we zitten samen aan tafel over de aanpak en de coördinatie.’
Capaciteit
‘We hebben het niet slecht voor elkaar,’ vervolgt Gerritsen, ‘maar er valt wellicht nog meer te leren van andere regio’s. Stimulans om samen te werken is niet zozeer nodig, die noodzaak wordt wel gevoeld en het gebeurt ook, het is vooral een capaciteitsprobleem. Als het Rijk daar wat aan zou kunnen doen, landelijk de capaciteit vergroten… De handhavingscapaciteit is in veel gemeenten niet genoeg. Nou hebben we in Almelo voor een middelgrote gemeente een redelijke bezetting, maar dat is niet overal zo, zeker in de kleine gemeenten.’ Als oplossing voor dat probleem wordt in de regio Twente gewerkt aan een ‘bovengemeentelijk handhavingsteam’, waarbij gemeenten die te weinig capaciteit hebben bijstand van andere gemeenten kunnen inroepen.
Arjen Gerritsen zal als spreker op het Gemeente.nu event de Dag van de ondermijning dieper ingaan op het reguleren van de witwaspraktijken en de branches. Hoe kun je dit als gemeente aanpakken?
