Goed voorbeeld: 'Geen scootmobiel als pleister voldoende is'

De gemeente Tilburg en de rechtbank Zeeland-West-Brabant werken samen om te voorkomen dat mensen onder schuldenbewind komen te staan. De pilot startte in 2018 en boekt succes. Zo blijkt voor 30 procent van de gevallen een andere oplossing te zijn dan bewindvoering.

Schuldhulpverlening en zoeken naar oplossingen voor mensen met schulden, staat in veel gemeenten hoog op de agenda. In Eindhoven is er bijvoorbeeld een laagdrempelige inloopvoorziening in de wijk opgezet. Inwoners kunnen daar terecht voor ondersteuning op het gebied van financiën en administratie. Rotterdam hanteert een nieuwe aanpak, waarbij aandacht voor ‘schuldenstress’ centraal staat. Arnhem voerde recent nieuw beleid in, de stad versoepelt regels, maar kijkt tevens kritisch naar de eigen dienstverlening.

Tilburgse pilot

Ook Tilburg mikt op betere schuldhulpverlening. Hier loopt sinds maart 2018 de pilot T-aanpak Beschermingsbewind. Het team Schuldhulpverlening van de gemeente (SHV), de rechtbank Zeeland-West-Brabant (ZWB) en bewindvoerders werken nauw samen om te voorkomen dat mensen onder schuldenbewind komen te staan. Bewind is een relatief zware maatregel, in sommige gevallen zijn lichtere oplossingen toereikend, zoals schuldhulp of budgetcoaching.

Voor wie een aanvraag voor onderbewindstelling loopt, moet de best passende ondersteuning komen. Dat is het doel. Dit betekent dat niet standaard wordt uitgegaan van de aanvraag voor bewind. Eerst kijken de partijen of er ook minder ingrijpende oplossingen mogelijk zijn. Of zoals wethouder Esmah Lahlah het verwoordt: ‘Als een pleister voldoende is, moet je geen scootmobiel verstrekken.’

De pilot startte op initiatief van de ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en Justitie en Veiligheid (JenV) en maakt inmiddels deel uit van de Brede Schuldenaanpak van SZW. Het aantal mensen dat bij de rechtbank bewind aanvraagt, neemt de afgelopen jaren sterk toe. Landelijk wordt gezocht naar oplossingen om dit aantal terug te dringen. De proef geldt ook als voorbeeld bij het wetsvoorstel dat adviesrecht van gemeenten bij schuldenbewind regelt.

Adviesgesprek

In de Tilburgse proef gaan kandidaten voor bewind eerst met hun bewindvoerder naar het team schuldhulpverlening in plaats van rechtstreeks een rechter te bezoeken. Er vindt een gesprek plaats over de situatie, de reden waarom iemand niet van zijn schulden afkomt en wat zijn of haar motivatie is. Door het adviesgesprek en de zitting op de rechtbank is er meer zicht op de persoon en de situatie van de betrokkene. Het besluit om over te gaan tot bewind – of niet – kan zo beter onderbouwd worden genomen.

Joke de Kock is manager schuldhulpverlening bij de gemeente: ‘Er wordt ook nadrukkelijk uitgelegd wat bewind betekent. Mensen weten vaak niet wat het inhoudt en hebben heel andere verwachtingen. Ze denken bijvoorbeeld: ik heb weinig geld om boodschappen te doen, maar als ik onder bewind sta, dan is alles opgelost en heb ik volop geld. Dat is niet zo. Ze weten niet dat ze zelf hun geld niet meer mogen beheren, dat je bijvoorbeeld zelf geen abonnement meer mag afsluiten en alles moet overleggen.’

Tijdens het gesprek wordt samen gekeken of er ook een lichtere oplossing mogelijk is, zoals een budgetcoach of regeling. Als er sprake is van een positief advies voor bewind van de schuldhulpverlener mag de bewindvoerder een aanvraag doen bij de rechtbank. De kantonrechter beslist of iemand onder bewind wordt geplaatst.

Veel minder mensen onder bewind

Tussen maart en oktober 2019 zijn op deze manier 313 adviesgesprekken gevoerd, zo staat in de evaluatie T-aanpak Schuldenbewind . De rechtbank behandelde in deze periode 342 verzoeken tot het instellen van bewind. Voor 30 procent van de aanmeldingen bleek bewind niet nodig te zijn. Deze manier van werken leidde er toe dat in Tilburg veel minder mensen onder bewind worden gesteld dan landelijk.

Lahlah: ‘Een daling van maar liefst 50 procent in de groei, tegen landelijk 20 procent. Door de intensieve samenwerking tussen schuldhulpverlening en bewindvoerders zien we nu ook dat cliënten sneller uit de schulden worden geholpen. Dat betekent dat bewind sneller beëindigd kan worden en mensen weer hun recht op zelfbeschikking terug hebben.’

De Kock vult aan: ‘In 2017 hadden we in Tilburg 335 nieuwe schuldbewinden en in 2018 waren dat er 165. Zo’n bewind kost ons 2000 euro per jaar, minimaal vijf jaar. Dat is 10.000 euro. Dat Tilburg zoveel minder mensen onder bewind heeft dan andere gemeenten, moet je kijken wat dat scheelt. Het scheelt ook de rechtbank veel geld en we zien dat er nog steeds genoeg werk is voor bewindvoerders. Op die manier kunnen zij ook de mensen helpen die het écht nodig hebben. Want die zijn er, mensen met ingewikkelde problematiek. En de pot met middelen is niet oneindig.’

Succesfactoren

De voorwaarden om van zo’n traject een succes te maken? ‘Het belangrijkste is dat je de basis van schuldhulpverlening op orde hebt. Als een bewindvoerder iemand aandraagt voor wie geen bewind nodig is, dan is het van belang dat je direct een passender aanbod kunt doen en meteen start. Dat moet je in huis hebben. Je kunt niet tegen iemand zeggen: over een half jaar kun je bij ons terecht.’

Daarnaast ligt de focus op wat iemand nodig heeft. ‘Een gemeente heeft zoveel kennis van de sociale kaart, wat er bijvoorbeeld is aan jeugdzorg thuiszorg, Wmo, noem maar op. Dus kijk vooral naar wat iemand nodig heeft.’

Goed functionerende driehoek

Goede samenwerking tussen de speciale ‘driehoek’ van gemeente, rechtbank en bewindvoerder is natuurlijk ook van belang. ‘Het eerste jaar zijn we met de rechtbank elke vier tot zes weken bij elkaar gekomen, in het begin zelfs om de twee weken. Wat gebeurt er, wat komen we tegen? Een heleboel kinderziektes hebben we zo de deur uitgewerkt. De rechter en griffier liepen stage bij ons, wij woonden een aantal zittingen bij.’