Opinie Tekortschietende bouwcontroles: vier aanbevelingen

Toezichthouders in de bouw vinden in grote meerderheid dat de controles tekortschieten. Ze zeggen te weinig tijd te hebben en de gevolgen van bezuinigingen te voelen. Vier manieren voor gemeenten om het toezicht en de handhaving op dit gebied te versterken.

De noodkreet uit het bouwtoezicht die deze week naar buiten kwam via EenVandaag, sluit aan bij onze eigen ervaringen met afdelingen vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) van gemeenten. In de afgelopen jaren hebben veel gemeentelijke organisaties door de bezuinigingen een spreekwoordelijke jas uitgedaan.

Diverse gemeentelijke afdelingen VTH zijn daardoor niet meer robuust georganiseerd. Met veel kunst- en vliegwerk voeren medewerkers hun taken uit, maar ze dreigen daardoor – in ieder geval in hun eigen beleving – te veel aan kwaliteit in te boeten. Ons advies is dat, juist nu het financieel weer iets beter gaat, gemeenten die afdelingen versterken waar in de afgelopen jaren te veel op is bezuinigd.

Niet simpelweg meer uren

Hoe kan een gemeente specifiek het toezicht en de handhaving het beste versterken? Is het simpelweg een kwestie van meer formatie en daarmee meer uren, maar ook meer kosten? Wij denken van niet. Uit onze ervaringen met recent uitgevoerde opdrachten hebben wij vier aanbevelingen gedistilleerd.

1. Wat vindt de gemeenteraad belangrijk?
Een gemeente bepaalt tot op zekere hoogte zelf hoeveel tijd gestopt wordt in toezicht en handhaving. In jargon: de werklast is niet aanbodgestuurd. De gemeente bepaalt bijvoorbeeld zelf de controlefrequentie, diepgang van de controles en sanctiestrategieën. Dit zijn ‘knoppen’ waaraan gedraaid kan worden bij het bepalen van de omvang van de werklast. Onze eerste aanbeveling is daarom: maak voor de gemeenteraad inzichtelijk wat deze knoppen zijn. En geef daarbij aan binnen welke bandbreedtes en onder welke voorwaarden de gemeenteraad daaraan kan draaien en wat dat vervolgens betekent voor de werklast en formatie. Met andere woorden: ga de bestuurlijke discussie aan en kom samen tot prioriteiten. In de huidige praktijk liggen deze keuzes nu vaak bij de afdeling VTH, dus op ambtelijk niveau.

2. Waarom voeren we ons werk eigenlijk zo uit?
Onderzoek de logica van de werkprocessen. Op de afdeling VTH werken medewerkers vaak al meer dan tien jaar. Keuzes hoe het werk uit te voeren zijn dan lang geleden gemaakt en diep ingeslepen. Door het werkproces nog eens goed door te lichten, kan vaak tijdwinst geboekt worden. Deze tijdwinst kan bijvoorbeeld ingezet worden voor meer controles.

3. Wordt alle tijd wel aan toezicht en handhaving besteed?
Een ander gevolg van de vaak lange dienstverbanden van VTH-medewerkers is – zo blijkt uit onze adviespraktijk – dat er nog wel eens tijd van medewerkers ‘weglekt’ aan werkzaamheden die weinig tot niets met toezicht of handhaving te maken hebben. Het is van belang dit soort praktijken op te sporen bij het doorlichten van het werkproces.

4. Is, met name voor kleinere gemeenten, regionaal werken een oplossing?
Een laatste aanbeveling is om de haalbaarheid te onderzoeken van samenwerking in de regio, bijvoorbeeld samen met buurgemeenten of met de Omgevingsdienst. Door de grotere schaal van werken in de regio kan het werk niet per se goedkoper uitgevoerd worden, maar vaak wel met meer kwaliteit en minder kwetsbaarheid. Bovendien hoeft de gemeente niet op de arbeidsmarkt te concurreren om schaarse specialisten. In onze ervaring hebben kleinere gemeenten hierbij namelijk vaak een nadeel ten opzichte van de grotere.

Nu in actie komen

De komst van de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen is misschien een argument om als gemeente even niks te doen, maar wij denken dat het van belang is om juist nú in actie te komen. Het is namelijk onzeker óf en zo ja, wanneer deze wet er gaat komen. Bovendien loopt een gemeente nu risico’s. Recente incidenten, zoals het instorten van de parkeergarage bij Eindhoven Airport, laten dat zien.

André Oostdijk en Daniël Huisman zijn adviseur bij Berenschot.