Gemeenten hebben vooral veel aandacht voor eenzaamheid onder ouderen, terwijl het onder alle leeftijden voorkomt. Er bestaan geen ‘one size fits all’-oplossingen om eenzaamheid tegen te gaan. Het is een complex verschijnsel dat zich niet met generiek gemeentebeleid laat oplossen.
Dat concludeert de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) in de verkenning ‘De vele kanten van eenzaamheid’. Deze verkenning komt voort uit verwondering: waarom is er meer aandacht voor eenzaamheid onder ouderen? Is dat een gevolg van vragen en zorgen over veranderingen in de verzorgingsstaat? En bestaan er voor eenzaamheid eigenlijk wel passende maatregelen en oplossingen?
Eenzaam of alleen
De RVS concludeert dat eenzaamheid voorkomt in alle levensfasen. Eenzaamheid is soms onvermijdelijk. De Raad maakt onderscheidt tussen eenzaamheid die mensen als ongewenst ervaren en eenzaamheid in de betekenis van alleen zijn. Deze laatste vorm kan vooral in een tijd waarbij mensen voortdurend in contact staan met elkaar door sociale media juist zeer gewenst zijn.
Uit de verkenning ontstaat een zeer divers beeld over eenzaamheid bij verschillende groepen en diverse leeftijden. Deze diversiteit en complexiteit maakt het eigenlijk nutteloos om generiek eenzaamheidsbeleid te maken, stelt de RVS. Want met specifiek eenzaamheidsbeleid bereikt men juist vaak niet de mensen die het betreft. Vanwege het taboe op eenzaamheid zullen deze mensen zich niet aangesproken voelen door initiatieven die zich richten op het verhelpen van eenzaamheid.
Publieke domein
Dat neemt niet weg dat het evengoed belangrijk is om in het sociale maar ook publieke domein mensen te betrekken die ernstig eenzaam zijn of dreigen te worden. Zo liggen er kansen op verschillende beleidsterreinen, zoals wonen en sport. Bijvoorbeeld door mensen uit te nodigen om mee te denken over deze thema’s. Daarbij is het belangrijk om zo’n initiatief niet te labelen als een ‘oplossing’ voor eenzaamheid. Lokale overheden en andere instanties kunnenbij dergelijke initiatieven echter wel juist verbinding zoeken met mensen die mogelijk meer last hebben van eenzaamheid, zoals de groeiende groep ouderen.
Eenzaamheid ‘oplossen’ is moeilijk, aangezien eenzame mensen uiteenlopende behoeften kunnen hebben. De een heeft behoefte aan meer verbinding met mensen, terwijl de ander juist verlangt naar meer zingeving, of juist behoefte heeft om zich even te kunnen terugtrekken op een privéplek met privégedachten. Ook de grensvervaging tussen werk en privé en voortdurend met anderen in verbinding (moeten) staan, verdient de nodige aandacht.
Samenlevingsvormen faciliteren
Als algemeen verschijnsel zal eenzaamheid altijd blijven bestaan, stelt de RVS. Maar in de buurt of onder vrienden en familie is het mogelijk om naar elkaar te blijven omzien. Scholen kunnen bewustwording over eenzaamheid onder jong en oud vergroten. Kleinschalige initiatieven kunnen mensen de mogelijkheid bieden om verbindingen aan te gaan en zichzelf nuttig te voelen of zingeving te ervaren.
Ook in lokaal beleid, planologie en buurtinitiatief liggen er diverse mogelijkheden. Zo kunnen grote steden eenzaamheid helpen tegengaan door de mogelijkheid te bieden voor nieuwe samenlevingsvormen, zowel voor jongeren als ouderen. Zo bouwt Amsterdam appartementen voor ‘two friends’, mensen die een soort van LAT-relatie hebben, maar dan anders. Dit vanuit de gedachte dat mensen elkaar zo gezelschap kunnen houden.
Begaanbare wegen
Mobiliteit is eveneens een aandachtspunt. Uit onderzoek blijkt dat de mobiliteit van ouderen toeneemt (en hun ontmoetingen met anderen) als buurten goed bewandelbaar zijn en openbare ruimte mengvormen van verschillende functies hebben. Vaak helpen kleine aanpassingen al, zoals duidelijke bewegwijzering, enge (donkere) plekken aanpakken, en bestrating verbeteren.
Toekomstbestendige wijken
Verder kan het betrekken van (oudere) mensen bij de inrichting en het gebruik van publieke ruimten ook contacten opleveren. Daar ligt een taak voor gemeenten, stelt de RVS. Nieuwe vormen van wonen, zorg en ondersteuning kunnen hier eveneens een rol in spelen. Zo buigen bijvoorbeeld de gemeenten Almere, Groningen, Rotterdam en Sittard-Geleen zich met ontwerpers en innovatievelingen over vernieuwende ideeën voor toekomstbestendige wijken.
